„Koleżanki Informatyczki, koledzy Informatycy,

Piszę do Was w odpowiedzi na prośbę skierowaną do mnie w mejlu z dnia 30.08.2022, a dotyczącą Wniosku o usługę o nr. 2 454 545. Bardzo mnie rozczuliliście proponując na wstępie zastosowanie Ctrl+Shift+Delete dla wszystkich przeglądanych stron. Czy naprawdę muszę to zrobić, tracąc potem wiele czasu na ponowne czytanie nudnych opowieści o ciasteczkach (oraz często już bezsensownych, acz obowiązkowych zasad RODO) i ustalanie zakresu ich działania oraz ponowne logowanie się do wielu stale używanych portali (np. gazet, czasopism, itp.)? Czy może gdzieś widzieliście, aby w celu używania portalu jakiegoś banku trzeba było wcześniej kasować wszędzie ciasteczka?

Ciekawa jest też propozycja zmiany przeglądarki. Może lepiej gdzieś napisać, których przeglądarek polska administracja cyfrowa nie wspiera (aha – lepiej tego nie robić, nie chcąc się narażać na pozew z tytułu ochrony praw konkurencji). Nie powinno się też wyłączać HTML5, rekomendowanego w 2014 roku przez W3C. Oczywiście strony gov.pl powinny też dobrze działać na starszych wersjach przeglądarek. Dlaczego to stanowi problem nie do ogarnięcia?

Dzisiaj potrzebowałem użyć portalu gwd.nfosigw.gov.pl (dogrzebanie się do niego wymagało nieco starań). Portal ten (o siermiężnej grafice) jest dostępny po zalogowaniu przez profil zaufany. Niestety, przy powrocie na GWD wystąpił podobny (jak ten uprzednio) błąd oznaczony ciągiem znaków alfanumerycznych. Co ciekawe, zostałem o tym poinformowany przez Was również mejlem.

Zacząłem jeszcze raz, ale tym razem na stronie prywatnej przeglądarki. O tym tipie (tej wskazówce) kiedyś poinformowała mnie Pani z jakiegoś Centrum Pomocy. I udało się, ale potem ku mojemu zdziwieniu, należało się jeszcze zalogować się w GWD podając jako login adres mejlowy oraz (uwaga!) hasło – zgadłem, że identyczne jak w profilu zaufanym. Zadziałało.

W tym miejscu mam istotną uwagę o dziwnym powiązaniu tych portali domeny gov.pl poprzez portal Profilu Zaufanego do logowania, np. (tylko 3 przykłady) [uwaga adresy stron portali skróciłem o frazę https://]:

• ikp.gov.pl –> login.gov.pl/login… –> pacjent.gov.pl,
• epuap.gov.pl –> login.gov.pl/login… –> epuap.gov.pl/wps/myportal,
• moja.warszawa19115.pl/ –> login.gov.pl/login… –> https://moja.warszawa19115.pl/user-dashboard,
• przy istnieniu też portalu –> pz.gov.pl/dt/pages/accountDetails, również przeznaczonego do logowania przez profil zaufany.

Ten sposób powiązania stron w celu przejścia przez stronę logowania jest dziwny i wzbudza sporo obaw u mnie i zapewne u wielu użytkowników. Nie mam dostępu i nie wnikałem w jego implementację, ale zapewne wykorzystuje on ciasteczka przekazujące dane pomiędzy tymi stronami. Stąd jest ta rada czyszczenia wszystkich ciasteczek w przeglądarce, gdy są kłopoty z otrzymaniem esemesa z kodami – ogólnie z logowaniem, bo się te ciasteczka tym stronom poplątały.

Po co tak to zrobiono? Czy może widzieliście jakieś podobne rozwiązanie dla logowania się do aplikacji bankowych? Czy ktoś oprócz gov.pl zastosował takie rozwiązanie? A według mojej informatycznej intuicji jest ono potencjalnie niespójne i mało odporne na oszustwa – bardzo chciałbym nie mieć tutaj racji. W każdym razie mam nadzieję, że czytujecie wpisy w niebezpieczniku.pl.

Zresztą przykładów bałaganu organizacyjnego w tym systemie jest więcej. Zacznijmy od tego, że istnieje jedna wersja rozpoczynająca się na stronie mobywatel.gov.pl oraz druga na stronie epuap.gov.pl. Obie z nich oferują podobne usługi, tylko w innym układzie wizualnym. Przy logowaniu niekiedy można zobaczyć wpisywane hasło, a w innym przypadku nie. Żądanie wpisania kodu z potwierdzającego esemesa czasem pojawia się natychmiast, a czasem dopiero na następnej i jeszcze następnej stronie. Wyszukanie interesującej nas instytucji czy urzędu wymaga dokładnej znajomości ich nazwy, inaczej trzeba jej szukać na długiej liście urzędów miasta między przedszkolami. Poszukiwanie potem interesującej nas sprawy do załatwienia również wymaga znajomości jej oficjalnej nazwy, ale też znalazłem dla Grodziska Maz. sprawę Ełckiej Karty Seniora.

Artykuł List do zespołu Profilu Zaufanego pochodzi z serwisu CRN.

I tu nagle mnie oświeciło, kto mi taki numer wyciął. Tuż przed tym wydarzeniem usunąłem siłowo (w „Ustawieniach”) oprogramowanie Nortona, bo po dobroci nie chciał się wymazać. A usunąłem go, gdyż po rocznym płatnym jakim takim sobie działaniu, co jakiś czas oferował mi namolnie kolejne płatne rozszerzenia, a nie byłem nimi zainteresowany. Przed upływem terminu licencji dopominał się też o jej przedłużenie na następny rok, a wobec braku mojej reakcji najpierw zaoferował mi rabat, a potem bezpłatne przedłużenie licencji na 40 dni i potem na 80 dni. Ja go jednak nie polubiłem (a kiedyś to była marka świetnego programu), tylko usunąłem. On natomiast w odwecie uruchomił mi Dell OS Recovery Tool. Takie mam przekonanie. Jeżeli to prawda, to mamy przykład braku rzetelności dostawców oprogramowania. Tylko jak im to udowodnić?

Już się ucieszyłem, że mogę dalej używać laptopa, gdy pojawiły się aktualizacje tegoż właśnie reaktywowanego systemu (kilkanaście minut), a potem przejście do ponownego uruchomienia. Po czym pojawia się moje logo oraz prośba o hasło. Wpisałem to, jakiego używałem dotychczas, ale okazało się nieprawidłowe. Wpisałem inne, które znałem (miałem spisane na kartce) – dalej „No OK”. I co teraz?

Jak się dostać do systemu, który się zablokował na haśle, a nie – na PIN-ie? Nie wiem, ale spróbowałem się tego dowiedzieć z internetu. Owszem, znalazłem kilka porad, ale dla mnie bezużytecznych (nie mam pendrajwa z zaszyfrowanym hasłem, nie mam płytki z instalacją Windows, nie mogę zainstalować specjalnego programu, nie mam cierpliwości).

W tym miejscu zapewne redakcja i Czytelnicy CRN-a zasugerowaliby, abym jednak skorzystał z usług jakiegoś specjalisty serwisanta. Dobra rada, ale było już popołudnie soboty, a ja z tym laptopem byłem w „czarnym lesie”. A poza tym to chyba mam podstawy sądzić, że sam jestem takim specjalistą, skoro w swoim życiu zawodowym dziesiątki razy instalowałem systemy, rozwiązywałem kłopoty instalacji różnorakich urządzeń, a nawet napisałem w asemblerze system czasu rzeczywistego na Compaqa. No tak, macie rację – powinienem dać szansę młodszym. Ale takich wokół nie było. Musiałem działać sam.

Najpierw postanowiłem dostać się do BIOS-a tegoż laptopa, aby może stamtąd zresetować hasło/PIN do systemu. Mogłem tam jedynie ustawić „administrator and system passwords”, ale nie był to dobry pomysł, gdyż wtedy przy każdym nieruchomieniu trzeba było jedno z nich wpisywać w małą ramkę – ciekawe komu i kiedy jest potrzebny taki feature? Wyzerowałem te hasła.

Po namyśle postanowiłem teraz świadomie uruchomić Dell OS Recovery Tool, aby całkowicie zresetował system Windows 10 z usunięciem wszystkich ustawień, łącznie z tym nieznanym dla mnie hasłem. Korzystając z innego komputera upewniłem się, że można uruchomić SupportAssist OS Recovery klawiszem F12 trzymanym podczas uruchamiania PC. Po kilku próbach udało się to zrobić i uruchomić RESET. Kolejne dobrych kilkadziesiąt minut spędziłem w oczekiwaniu na wykonanie tych działań.

Artykuł Moja potyczka z oknami pochodzi z serwisu CRN.

Wreszcie udało się zeskanować kod aplikacji i można dokonać płatności. Z tym, że dziewczę miało jeszcze trzy sztuki do zwrotu, a mając tę aplikację zwrotów można dokonać nawet w ciągu 365 dni. Sprzedawczyni znowu cierpliwie wspomogła ją w przejściu odpowiedniej procedury, aby można było sczytać kod zwrotu produktu. Uff, udało się! To znaczy została jeszcze tylko płatność telefonem… Kolejka zamarła, patrząc czy dziewczę aby pamięta odpowiedni kod? Yes!

Następną osobą była starsza pani, która mając kilka wybranych ciuchów wyjęła smartfon potwierdzając sprzedawczyni, że ma aplikację tego sklepu. Kolejka, już dłuższa, wstrzymała oddech, ale pani sprawnie uruchomiła aplikację i dała do sczytania kolejne kody dla uzyskania rabatu. Potem zapłaciła kartą, pamiętając PIN. Kolejka odprowadziła ją wdzięcznym wzrokiem.

Kolejna pani od razu powiedziała, że nie ma i nie chce mieć tej aplikacji, a za zakup płaci gotówką. Po czym położyła na ladzie banknot 500 zł. Sprzedawczyni stwierdziła, że nie ma jak wydać, po czym z banknotem pobiegła na zaplecze. Pewnie chciała z kimś sprawdzić, czy aby jest prawdziwy… Ostatnia z kolejki, zniecierpliwiona, rzuciła na ladę sukienkę i wyszła ze sklepu.

Tymczasem liczba aplikacji w smartfonach rośnie wykładniczo. Każda sieć sklepów, producent, usługodawca, administracja i wiele innych podmiotów nakłania nas do zainstalowania jego aplikacji, bo dotychczas oferowane zalogowanie się na jego witrynie już nie jest wystarczające. Klienta trzeba mieć stale na „podglądzie”, powiadamiając go na bieżąco co jeszcze chcielibyśmy mu/jej zaoferować, gdy przypadkiem znajdzie się koło sklepu, bo dostęp do lokalizacji jest obowiązkowy.

Od niedawna popularna (aż się system chwilowo zawiesił) stała się aplikacja Vitay, gdyż dzięki niej można było zaoszczędzić 30 groszy na litrze przy trzech tankowaniach po 50 litrów paliwa na miesiąc. W sumie jakieś 3,75 proc. – dużo niżej od aktualnej inflacji. Również konkurencja z Shella zaoferowała podobne rabaty pod warunkiem użycia ich aplikacji.

Artykuł Życie (chwilowo) bez smartfona pochodzi z serwisu CRN.

Dostępu do internetu i kontaktu z firmą zostali pozbawieni również pracujący zdalnie inżynierowie operatora. Rozpoczęli więc przełączanie się na sieci innych operatorów, co było częścią planu awaryjnego z 2015 roku, kiedy to specjaliści Rogersa dostali zapasowe karty SIM oraz konta internetowe do zewnętrznych usługodawców. Jednak przypomnienie sobie haseł oraz konieczność przejścia dwustopniowej autoryzacji, w tym poprzez (właśnie upadłą!) sieć Rogersa było trudne. Pozostało im jak najprędzej udać się fizycznie do centrum firmy. W końcu udało się o katastrofie powiadomić też CTO firmy, który bawił akurat w Portugalii i rozpoczął gorączkowe starania o powrót do Toronto. Uzasadnione stało się pytanie, dlaczego przy tak poważnej operacji serwisowej nie było go na miejscu? No cóż, odpowiedź nie była dla niego korzystna i zarząd Rogersa szybko wymienił go na kogoś innego.

Początkowo przyjmowano, że przyczyną problemów jest jakiś cyberatak, o czym zawiadomiono też konkurencyjnych operatorów. Ci jednak stwierdzili, że z ich punktu widzenia to sieć Rogersa ma poważne kłopoty z obsługą protokołu BGP, między innymi wycofuje prefiksy adresowe, zanika ruch wychodzący, a wchodzący – tylko czasem przyjmowany – znika w zapętleniach. Okazało się, że to w trasowaniu w sieci Rogersa tkwi przyczyna tej awarii. Obaj konkurencyjni operatorzy zaoferowali przejęcie obsługi abonentów Rogersa przez własne sieci, ale technicznie okazało się to niemożliwe, gdyż scentralizowana baza danych użytkowników była z powodu tej awarii niedostępna.

Oczywiście rozpoczęto poszukiwanie pierwotnej przyczyny awarii. O 3:20 w nocy Rogers „ćwierkał” na Twitterze (ciekawe, jak pozbawieni sieci abonenci mogli to przeczytać…), że ich zespół techniczny intensywnie pracuje nad przywróceniem serwisów sieci – a to znaczy, że jeszcze nic konkretnego nie wiedzieli. Dwie godziny później zakomunikowali, że dalej próbują rozwiązać problem oraz obiecali abonentom rabaty na usługi. Swoją drogą potem okazało się, że będzie to firmę Rogers kosztować w IV kwartale 150 milionów dolarów kanadyjskich.

O 9:52 wieczorem poinformowano, że Rogers rozpoczyna przywracanie usług telefonii komórkowej. Widać inżynierowie znaleźli już przyczynę w skrypcie wprowadzonym do ruterów. Operator wykorzystuje rutery od różnych dostawców i w przypadku jednego z typów wprowadzony skrypt spowodował usunięcie filtrów trasowania zapobiegających zatłoczeniu ruterów, co spowodowało ich „zatkanie” i „zablokowanie” sieci. O 7:01 rano w sobotę 9 lipca usługi sieci były już dostępne dla większości jej użytkowników, ale sieć odzyskała pełnię funkcjonalności dopiero pod koniec weekendu.

Zaraz po tym dyrektor generalny Rogersa zapowiedział i wycenił rozdzielenie sieci na sieć obsługi komunikacji bezprzewodowych oraz sieć komunikacji przewodowych na 250 milionów dolarów kanadyjskich, a także, dla poprawienia niezawodności, zapowiedział inwestycje rzędu 10 miliardów w ciągu 3 lat – na testowanie i nadzór, oczywiście z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Ta deklaracja skierowana do klientów Rogersa była też istotna dla uspokojenia regulatora oraz agencji rządowych, którzy zażądali śledztwa w sprawie awarii. Rogers planuje wkrótce przejąć innego, mniejszego operatora, a po takiej awarii może obawiać się o brak zgody.

Artykuł Kanada: katastrofa w systemie sieci teleinformatycznej pochodzi z serwisu CRN.

W 1979 roku, w początkach irańskiej rewolucji islamskiej, nowy rząd aresztował dwóch szefów zespołu lokalnego oddziału Electronic Data Systems (w 2006 roku EDS włączono do struktur HP Enterprise Services). Zarzucono im, że przy podpisywaniu umowy oraz realizacji kontraktu na informatyzację ubezpieczeń społecznych wręczali łapówki. Prawdziwą przyczyną aresztowania była chęć zerwania kontraktu i wstrzymania zaległych płatności, których rewolucyjny rząd nie chciał płacić.

Prezes EDS, Ross Perot, próbował wykorzystać swoje znajomości w amerykańskiej administracji do podjęcia działań na rzecz uwolnienia pracowników firmy oraz wywiezienia z Iranu całego zespołu informatycznego razem z rodzinami. Jednak rząd USA był tak przestraszony rozwojem sytuacji rewolucyjnej, że obawiał się o przyszłość swoich dotychczasowych wpływów politycznych. Wobec odmowy udzielenia pomocy amerykańskim obywatelom, Perot zorganizował 5-osobowy zespół ratunkowy złożony z byłych komandosów sił specjalnych, z których czterech było pracownikami EDS-u. Zespół dotarł do Teheranu i szukał okazji do wyciągnięcia aresztowanych z więzienia.

Równocześnie EDS przygotowywał wyjazd pracowników z rodzinami, co wymagało załatwienia zgody nowych władz, mało przychylnych Amerykanom. Wreszcie po sześciu tygodniach, podczas jednej z demonstracji przeciwników Ajatollaha Chomeiniego, tłum wdarł się do więzienia, chcąc uwolnić 10 tysięcy więźniów, szczególnie politycznych, a więc zwolenników obalonego szacha. Wtedy też uciekli obaj pracownicy EDS-u, którzy po spotkaniu z komandosami udali się samochodami do granicy z Turcją, pokonując kilka punktów kontroli różnych grup rewolucyjnych.

Irańskie władze wszczęły poszukiwania zbiegów, a jednocześnie chciały zatrzymać wszystkich pozostałych pracowników firmy, którzy tym samym staliby się zakładnikami reżimu. Ale pracownikom EDS udało się odlecieć z Teheranu. W Turcji, przy samej granicy, na zespół ratunkowy czekał wynajęty przez EDS samolot z wyposażeniem do rozrywkowych lotów (różowe łóżka na pokładzie…), bo tylko taki dało się szybko wynająć. Dzięki determinacji i szczęściu Rossa Perota akcja zakończyła się sukcesem – wszyscy wrócili do centrali EDS-u w Teksasie. A dziewięć miesięcy później irańscy studenci, tzw. Strażnicy Rewolucji, wdarli się do ambasady USA w Teheranie i uwięzili jej pracowników. Zakładnicy ci zostali uwolnieni dopiero po 444 dniach.

Kolejna sprawa, o której chcę napisać, zaczęła się w 1977 roku i znam ją z autopsji. Otóż wspólnie z kolegą w rozprawie doktorskiej zaproponowaliśmy i zaprojektowaliśmy Język Opisu Systemów Operacyjnych. W czerwcu 1979 roku w ACM SIGPLAN opublikowano dokumentację nowego języka Ada, który zwyciężył w konkursie Departamentu Obrony (DoD) USA na język jednolitego oprogramowania, gdyż dotychczas używano ponad 450 różnych języków programowania w informatycznych systemach wojskowych. W 1981 dotarł do nas Raport DoD opisujący standard języka Ada. Zapoznając się z nim, z satysfakcją znaleźliśmy wiele elementów podobnych do zaprojektowanych przez nas w języku JOS. 

Niebawem okazało się, że pewna instytucja w ZSRR jest zainteresowana zakupem naszej pracy doktorskiej oraz uzyskaniem naszych konsultacji. W Biurze Współpracy Zagranicznej Politechniki Warszawskiej dowiedzieliśmy się, że standardową ceną takiej pracy jest 60 ówczesnych rubli za stronę. Szybko zdecydowaliśmy, że naszą pracę darowujemy „naszym przyjaciołom”  (pewnie i tak ją już mieli przetłumaczoną), po czym gdzieś wyjechaliśmy i zostawili nas w spokoju.

Za to w 1986 roku przyszło do mnie zaproszenie od nieznanego mi profesora z Uniwersytetu w Baton Rouge na spotkanie w celu omówienia możliwości mojego stażu naukowego. Do tego był załączony bilet na samolot. Udało się uzyskać zgodę JM Rektora Politechniki Warszawskiej na służbowy paszport i po załatwieniu wizy do USA, pierwszy raz poleciałem do Nowego Jorku, a potem do Luizjany. Nasze spotkanie było dość długie i profesjonalne, głównie na temat języka Ada. Na końcu rozmowy prof. Urban (miał takie właśnie nazwisko) stwierdził, że bardzo żałuje, ale pomimo mojej znaczącej wiedzy na temat języków programowania nie może mi zaoferować stażu, gdyż mają zamówienia wojskowe, a ja jestem zza żelaznej kurtyny.

Jednak po dwóch dniach zadzwonił z propozycją spotkania w Waszyngtonie na kolacji z jego przyjacielem. No, jak przyleciał do D.C., to może to być ciekawe – pomyślałem. I było, bo jego przyjacielem okazał się wysoki czarnoskóry mężczyzna w białym mundurze Navy. Kolacja przebiegała w miłej atmosferze, ale wobec coraz precyzyjniejszych pytań przyjaciela zacząłem coraz mniej rozumieć i słabiej mówić po angielsku… Przecież sojusznikami w NATO mieliśmy zostać dopiero za dwanaście lat. Wróciłem do Warszawy.

Artykuł Obrazki informatyki na wojnie pochodzi z serwisu CRN.

Równocześnie lokalne firmy informatyczne poszerzają działalność w obszarach zwolnionych przez znikające firmy zagraniczne. Starają się zapełnić lukę, jaka się wytworzyła po wypchnięciu ich z rynków zachodnich. Administracja i gospodarka oczekują wsparcia w podtrzymaniu ich obsługi informatycznej ograniczanej sankcjami. Z kolei przemysł obronny Rosji oczekuje wzmożonego wysiłku w opracowywaniu nowych systemów informatycznych, wspierających działania wojsk (chyba im tego teraz brakuje) oraz wzmocnienia walki i obrony cybernetycznej.

Władze, poszukując rozwiązań w ograniczeniu emigracji informatyków oraz pozyskaniu nowych kadr, posługują się dekretem prezydenta przyznającym strategicznym firmom – pracującym na rzecz sfery obronnej oraz rozwoju rosyjskiego programu niezależności technicznej oprogramowania – wysokie dotacje na wyższy kapitał obrotowy oraz rozbudowę mocy produkcyjnych. Federalna Służba Podatkowa zawiesi kontrole na trzy lata. Pracownikom tych firm dekretuje się poprawę warunków bytowych, ulgi podatkowe, preferencyjne kredyty hipoteczne, wyższe pensje oraz gwarantowane odroczenie służby wojskowej, jeżeli przepracowali co najmniej rok na etacie w jednym z 75 zawodów.

Jest jeszcze możliwość zatrudnienia informatyków z Białorusi (o Ukrainie kremlowskie władze muszą na długo zapomnieć) i w ograniczonym zakresie – podobno z obaw o kwestie cyberbezpieczeństwa – z innych rosyjskojęzycznych państw. Z tych samych powodów, a szczególnie z braku znajomości języka rosyjskiego, Kreml nie widzi możliwości zatrudnienia informatyków z Indii oraz Chin. Dla pracodawców firm informatycznych najlepszym pracownikiem jest Rosjanin mieszkający w Rosji. Specjaliści mogą liczyć na pensje do 150 tysięcy rubli (około 10 tys. zł), a do 300 tysięcy w przypadku szczególnych umiejętności.

Według jednego z rosyjskich ekspertów (mniejsza o nazwisko): „Decyzja Akademii Nauk ZSRR w 1966 r. o przyśpieszonym uruchomieniu produkcji radzieckich elektronicznych maszyn cyfrowych o architekturze IBM (/360, a potem również PDP), po raz pierwszy spowodowała powiew niezależności”. Decyzja ta dotyczyła całego RWPG i rzeczywiście umożliwiła rozwój informatyki w KDL-ach. I dalej ekspert (po przeredagowaniu jego wypowiedzi): „Po reformie głasnosti w ramach pierestrojki – podobno neutralne i niezależne zachodnie firmy IT przekształciły się w machinę ekonomicznych represji w większości dziedzin gospodarki. Obecna sytuacja, jaką podarował nam Zachód swoimi sankcjami, pozwoli przeorganizować funkcjonowanie rosyjskiej informatyki tak, byśmy nie musieli używać produktów zachodnich, w dużym stopniu pisanych przez naszych (rosyjskich) programistów, płacąc za nie dolarami. Powinniśmy wreszcie na spotkaniach rządowych przestać oglądać prezentacje z logo Windows”.

Po aneksji Krymu i pierwszych, jeszcze delikatnych, sankcjach w 2015 roku rząd Federacji Rosyjskiej zakazał agencjom rządowym zakupu zagranicznego oprogramowania, jeżeli istnieje równoważne oprogramowanie krajowe. W 2016 roku agencjom federalnym, a w 2018 firmom państwowym nakazano przejście na rosyjskie oprogramowanie biurowe. Z kolei w roku 2019 sprawdzono wykorzystanie krajowego oprogramowania w krytycznych sieciach teleinformatycznych.

Artykuł Operacja specjalna RosInfo pochodzi z serwisu CRN.

Powróćmy jednak do dzisiejszej rzeczywistości. Dwa lata temu, po zakupie nowego peceta z Windows 10, chciałem go podłączyć do nieco już starej, ale sprawnej drukarki HP LaserJet 1015. Okazało się to jednak trudnym zadaniem, bo nie tak przecież leciwa wersja systemu nie potrafiła znaleźć odpowiednika sterownika dla tej drukarki. Już nie pamiętam jakich to dokonałem cudów, ale po dwóch dniach starań można z niej do dzisiaj korzystać poprzez bezpośrednie połączenie kablem USB.

W lutym 2021 r., po śmierci technicznej kolorowej i laserowej drukarki Canon, postanowiłem kupić coś prostszego (czytaj tańszego). Wybór padł na wtedy promowaną drukarkę HP DeskJet 2700 – atramentową i kolorową. To zgrabne urządzenie do drukowania i skanowania, głównie z dostępem poprzez Wi-Fi, ale również z portem USB. Niestety z powodu pandemii przez ten rok drukarki nawet nie rozpakowałem.

Ostatnio postanowiłem zainstalować ją do komputera z Windows 7 Home. Okazało się, że podobnież bardzo inteligentny program HP Smart do instalacji i obsługi drukarek nie akceptuje już tej wersji systemu. Drukarkę udało się za to uruchomić ze starszego komputera MacBook, ale drukowane kartki były puste. Próbowałem uaktywnić dwa zasobniki z tuszem czarnym i kolorowym, ale bez powodzenia. Poddałem się i drukarkę odwiozłem do serwisu. A tam po jej obejrzeniu stwierdzono, że głowica i zasobniki z tuszem są do wymiany i tej naprawy nie obejmuje gwarancja! Do ceny drukarki musiałem dołożyć 270 zł – tyle, ile mnie kosztowała. W zasadzie powinienem ją wyrzucić i kupić nowszą w podobnej cenie, ale ekologia…

Po powrocie z serwisu postanowiłem podłączyć drukarkę do mojej lokalnej sieci Wi-Fi, w której jest Dell z Windows 11, Lenovo z Windows 10 oraz Macbook. Załadowałem zalecaną aplikację HP Smart, która najpierw kazała mi się zarejestrować, a potem zgodzić na zbieranie informacji technicznych o działaniu drukarki. Przy okazji odpytała jak będę jej używać – czy tylko prywatnie czy też może w pracy zdalnej. Przy konsekwentnym zbieraniu tych zgód aplikacja kilka razy stwierdzała, że na pewno nie będzie zaglądać do treści drukowanych dokumentów, ale będzie wykorzystywać zbierane dane do profilowania reklam na platformach HP. Dlatego też drukowanie i skanowanie powinno się odbywać tylko poprzez tę aplikację. Następnie zabrała się do konfigurowania drukarki, czyli włączenia jej do sieci lokalnej Wi-Fi. Zajęło to kilka dobrych minut, z koniecznością wciskania wskazanych przycisków na konsoli drukarki – na przykład „Info”, aby potwierdzić, że jestem rzeczywiście jej dysponentem!

Istnienie drukarki zostało rozpoznane poprzez Bluetooth, po czym najpierw wyświetlił się stan obu pojemników z tuszem oraz zaproszenie do zainstalowania HP Ink, które kontrolując pojemniki samo zamówi dla mnie nowe wkłady. Po czym „printerka” została przyłączona i stała się dostępna. Nawet udało się coś wydrukować i zeskanować, ale po chwili przeszła w stan Offline. Próby zmiany w stan Online zajęły mi kolejne godziny, bez efektu. Żadne funkcje HP Smart nie potrafiły tego zrobić. Załadowałem więc aplikacje HP Support Solutions Framework i HP Support Assistant, a potem HP Easy Start, które miały znaleźć przyczynę tego błędu oraz pomóc go naprawić. Nic z tego – aplikacje kazały najpierw zalogować i zgodzić się na zbieranie danych technicznych, po czym po kilku minutach mielenia drukowały stronę testową, ale drukarka była dalej Offline.

Artykuł Horror printerki* pochodzi z serwisu CRN.

Zatrzymajmy się chwilę na problemie przechwytywania danych osobowych oraz loginów i haseł, pozwalających wykonywać w imieniu ich prawdziwych właścicieli transakcje, przeważnie prowadzące do kradzieży pieniędzy lub danych wrażliwych. Jest dla mnie porażką informatyczną sam fakt istnienia tak przecież skomplikowanej struktury loginów, PIN-ów, alfanumerycznych haseł, dwupoziomowych (a już mówi się o trójpoziomowych) uwierzytelnień dostępu, cyfrowych podpisów i biometrycznych identyfikacji, które jednak nie gwarantują 100-procentowego bezpieczeństwa danych przynależnych danej osobie lub firmie. A często, z racji skomplikowania zabezpieczeń i ich masowości nawet w przypadku mało istotnych aplikacji, poważnie utrudniają one wielu osobom, szczególnie starszym czy mniej sprawnym, posługiwanie się systemami informatycznymi.

My, informatycy, chcielibyśmy tutaj zrzucić winę na użytkowników, że nie są dość uważni i przezorni (hasła trzymają zapisane pod klawiaturą), a także są mniej sprawni w zapamiętywaniu „zaledwie” tych kilkunastu PIN-ów i haseł. Ja jednak wierzę, że może z pomocą sztucznej inteligencji da się wzmocnić ochronę dostępu przez nieupoważnionych, a jednocześnie będzie ona bardziej przyjazna dla zwykłych użytkowników, na czym zyska bezpieczeństwo tych systemów.

Główną przyczyną braku bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych są istniejące w nich błędy, które umożliwiają, poprzez eksplojty, niekontrolowane wejście do systemu i uzyskanie kontroli nad jego zasobami. Prawdopodobnie obecnie nie ma systemu, który byłby całkowicie pozbawiony takich błędów, a tym samym byłby odporny na wszelkie cyberataki.

Obecnie działania służb cyberbezpieczeństwa przypominają mi Linię Maginota, rzekomo nie do zdobycia, którą wojska niemieckie obeszły bokiem i zdobyły od drugiej strony. Bo też te służby, obserwując ruch internetowy oraz działanie systemów, mogą jedynie zauważyć oznaki ataku i wyłączając system z sieci (oraz prądu) zatrzymać taki atak i dopiero wtedy określić jego rodzaj i ewentualnie namierzyć sprawcę. Następnie mogą wykryć, jaki to błąd w systemie umożliwił atak. Niestety, często jest to już w ramach sprzątania po poważnych szkodach.

Zapewne wielu z nas zadaje sobie pytanie, dlaczego twórcy systemów nie unikają błędów, które ktoś wykorzystuje? I w zasadzie potrafimy odpowiedzieć na to pytanie. Większość błędów to efekt niewystarczającego procesu testowania i za to powinni odpowiadać producenci oprogramowania. Nie powinni się przed tym bronić prawnymi zapisami w licencjach. Dlatego kolejne pytanie powinno brzmieć: dlaczego użytkownicy oprogramowania zgadzają się na takie zapisy? Nie słyszałem, aby któryś z producentów został oskarżony o błąd i zmuszony do wypłacenia odszkodowania. Może warto użytkować oprogramowanie, które jest wprawdzie mniej rozbudowane, ale za to dokładniej przetestowane. Po co komu większość zwykle  niepotrzebnych funkcji Windowsa bądź iOS-a. Każdy z nas byłby w stanie zrezygnować z wielu z nich. A jeżeli czasem niektóre z nich miałyby być potrzebne, to mogłyby być instalowane jedynie na czas ich użytkowania, a po wykorzystaniu usuwane. Przecież nawet kolejny update systemu wymienia w nim kilka megabajtów kodu (pytanie, z iloma nowymi błędami…). A wszyscy, szczególnie zaatakowani, płacimy za błędy ogromną cenę.

Artykuł Cyber (nie)bezpieczeństwo pochodzi z serwisu CRN.

Zabezpieczano również instalacje komputerowe – do sali z komputerami i urządzeniami peryferyjnymi wstęp miała tylko upoważniona obsługa, a terminale dla użytkowników oraz karty z programami i wydruki wyników znajdowały się w innej sali. Dzisiaj to może śmieszne, ale nawet linia telefonu wewnętrznego do sali komputerowej nie miała wyjścia na miasto. Pamiętajmy, że wtedy jeszcze nie było sieci komputerowych. Po uruchomieniu pierwszej sieci ARPANET w 1971 r. pojawił się pierwszy wirus – jeszcze mało groźny, bo wyświetlił jedynie na atakowanym komputerze wiadomość: „I’m the creeper, catch me if you can!”.

Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się mikrokomputerów personalnych do użytkowania przez jedną osobę. Ich pierwsze systemy operacyjne były bardzo proste i obsługiwały tylko jeden aktualnie wprowadzony do pamięci operacyjnej program. Nie było potrzeby dbać o bezpieczeństwo systemu i programu. Od 1982 roku zaczęły się pojawiać wirusy przekazywane do komputerów w plikach na dyskietkach. Czasem były niegroźne – odwracały napisy na ekranie, ale często niszczyły system plików na dysku – ich autorzy mieli z tego powodu jedynie czystą, złośliwą satysfakcję. Wraz z pojawieniem się internetu, coraz szybszego i szybko rozbudowywanego, wszystkie komputery – również te personalne – a także smartfony w sieci zostały wystawione na działanie ataków hakerskich.

Owszem, deweloperzy oprogramowania systemowego starali się dokładnie go testować, aby nie było w nim błędów. Równocześnie umieszczali w programie „tylne drzwi” do systemu, aby można było wykryć błędy w trakcie eksploatacji, włączając poprzez te wejścia śledzenie wykonywania się procesów oraz sprawdzając zmiany wartości kluczowych danych systemu. Swoją drogą, takie sekretne wejścia pozostawia się też na żądanie służb, chociaż same firmy się do tego nie przyznają.

Niestety liczba tych wejść i błędów – dziur w oprogramowaniu – jest zbyt duża i coraz to nowe są odkrywane przez inteligentnych programistów – wolnych strzelców. Po wykryciu mogą oni przekazać opis tego błędu do producenta oprogramowania, uzyskując stosunkowo niewielką nagrodę. Jednak wielu z nich taki eksplojt może wykorzystać dla własnej korzyści, sprzedając go w szarej strefie. Szczególnie cenne są eksplojty dnia zerowego, czyli znane jeszcze tylko ich odkrywcy. Odkrywcy dziur – genialni, profesjonalni informatycy oraz ci mający dostęp do kodu źródłowego tegoż oprogramowania – niewiele ryzykują sprzedając swoje odkrycia. W końcu producent noża nie odpowiada za dokonane nim morderstwo.

Producenci oprogramowania nie są w stanie usunąć wszystkich błędów z oprogramowania. Jakieś 20 lat temu dowiedziałem się od osoby nadzorującej jedną z wersji znanego systemu operacyjnego, że producent – znając lokalizację tych dziur – nie wszystkie je usuwa. Przyjmuje, że wystarczy, że dany system jest „good enough”, bo według zasady Pareta usunięcie 80 proc. błędów kosztuje 20 proc., a pozostałych 20 proc. błędów to już wydatek na poziomie 80 proc. kosztów serwisowania systemu. Niedługo po wspomnianej rozmowie zwiedzałem halę montażu Boeinga 777, który składa się z około 1 mln części. Zastanawiałem się, czy tam też stosują podejście „good enough”? Wtedy uważałem, że to jest niemożliwe, ale w ostatnich latach właśnie błędy w oprogramowaniu, zamówionym po niższych kosztach poza firmą, były przyczyną uziemienia Boeingów 737 MAX czy też wymuszania restartów oprogramowania w Airbusach A350.

Nic dziwnego, że producenci oprogramowania systemowego zabezpieczają się prawnie w umowie licencji przed odpowiedzialnością finansową z tytułu problemów mogących się pojawić z powodu istnienia błędów w oprogramowaniu. Mają też prawne pretensje do firm, które opracowują programy szpiegowskie korzystające z dziur, aby zainstalować się w ich oprogramowaniu. Ostatnio Apple pozwał producenta Pegasusa za nieuprawnioną ingerencję w system iOS.

Okazuje się też, że również w przypadku oprogramowania open source trudno mieć pewność braku błędów, gdyż większość jego treści nie jest powszechnie weryfikowana. Użytkownicy są więc zmuszeni do korzystania z programów antywirusowych, które mają chronić użytkowane programy przed wirusami czy innymi atakami hakerskimi. Niestety wiele nowych eksplojtów umożliwia hakerom przejęcie kontroli nad oprogramowaniem i uzyskanie wglądu do danych, ich kradzieży lub wymuszenia okupu.

Pegasus nie jest jedynym systemem szpiegowskim, ale ten miał pecha, bo został ujawniony, co samo w sobie go silnie degraduje. Znane są jeszcze inne podobne oraz wiele utrzymywanych w sekrecie. Przecież władze US nie po to z rozgłosem zrezygnowały z Pegasusa, aby nie móc kontrolować terrorystów. To jasne, że mają własne systemy, tym bardziej, że mogą łatwiej poznać detale oprogramowania wiodących producentów amerykańskich dzięki przepisom zawartym w Patriot Act. Również Chiny, Rosja, Niemcy, Anglia, Francja i inni (oraz grupy cyberprzestępców) niewątpliwie mają własne systemy, a tylko mniejsi muszą coś kupić z półki.

W Polsce pojawiły się głosy, że moglibyśmy sami taki system opracować i jest to możliwe. Jednak jakbym był projektantem czy nawet tylko programistą w takim zespole, to chciałbym wiedzieć na jakiego „zwierza” będzie on stosowany. Pierwszym projektantom systemu PESEL w nowej rzeczywistości obniżono emerytury, bo pracowali w złej instytucji… A obecnie ABW oficjalnie poszukuje programistów i administratorów systemów oraz baz danych.

Podsłuchiwanie czy też podglądanie innych było znane od wieków. Z chwilą pierwszych transmisji z wykorzystaniem elektroniki pojawiły się też elektroniczne urządzenia podsłuchowe. Dzięki podsłuchaniu i rozszyfrowaniu depesz sowieckich udało się dokonać cudu nad Wisłą w 1920 roku. W latach 30-tych Kwinto podsłuchał rozmowę telefoniczną Kramera. Dzięki uzyskaniu możliwości rozszyfrowania depesz Enigmy, skrócono WWII o dwa lata. Wraz z rozwojem elektroniki powstawały coraz czulsze mikrofony kierunkowe pozwalające też nagrać dźwięki z drgań szyby pomieszczenia, mikrokamery, a także urządzenia lokalizacyjne. Pokaz tych możliwości dobrze przedstawia film „Rozmowa” z roku 1974(!), ale też pokazuje, jak specjalista od podsłuchów Gene Hackman może stać się celem innych. Zorientowawszy się, że jest podsłuchiwany, w rosnącym przerażeniu zdemolował całe mieszkanie. Zdaje się, że podsłuch był jednak zamontowany w obcasie jego znoszonego buta.

Wielu, nawet niewinnych, zadaje sobie pytanie, jak można się uchronić przed podglądaniem i podsłuchiwaniem przy korzystaniu z komputera oraz telefonu. No cóż, nie ma skutecznej rady. Wyjmowanie baterii, opakowanie w aluminium czy używanie programów antywirusowych nie wystarcza. Jakimś rozwiązaniem jest używanie starszych wersji komórek z oprogramowaniem w ROM, czy też rzadszych typów. Jednakowoż nawet wówczas trzeba się liczyć z możliwością przejmowania rozmów przez „jaskółkę” – podstawiony BTS z silniejszym (niż z tego prawdziwego) sygnałem. Dopiero zastosowanie urządzeń ze specjalną ochroną danych, łącznie z ich szyfrowaniem, może być bezpiecznym rozwiązaniem. Przynajmniej do czasu…

P.S. Wojna na Ukrainie rozpoczęła się od ataku cybernetycznego, niszczącego ukraińskie systemy teleinformatyczne, ale to nie wystarczyło i agresor użył sił ataku konwencjonalnego powodującego rany, śmierć i zniszczenia. Jeszcze za wcześnie, aby tylko wojska cybernetyczne rozstrzygały bezkrwawo spory między stronami.

Artykuł Syndrom Pegaza pochodzi z serwisu CRN.

Wielu woli używać formy „e-mail”. Proszę więc ten pierwszy akapit napisać z „e-mail”, a potem go poprawnie przeczytać, gdy „e-mail” należy wymawiać „imeil”. Jest też wielu, którzy używają formy „mail” (nie zalecanej przez RJP), którą według „Słownika gramatycznego języka polskiego” należy wymawiać „mejl”. Hmm, prawda, że to ciekawe?

Informatycy, będąc aktywnymi uczestnikami rozwoju techniki, w ślad za kształtowaniem się terminologii angielskiej tworzyli – często wspólnie z polonistami – terminologię polską i dzięki temu pojawiły się takie terminy, jak: komputer, informatyka, magistrala, szyna, asembler, debuger, debugować, kompilator, konsolidacja, implementacja, interfejs, mysz, konsolidacja, folder, katalog, plik, pamięć wirtualna, pamięć kieszeniowa, przepytywanie, instancja, krotka, klikać, zakleszczenie, kapsułkowany, serwer, ruter, systemy wbudowane, systemy teleinformatyczne, teleinformatyka, przetwarzanie w chmurze i wiele innych.

Ciekawym przykładem tych działań był polski termin „zbiór”, odpowiadający angielskiemu „file”. Od początku użytkowania komputerów oznaczał on zbiór danych na nośnikach, między innymi zbiór kartowy, bębnowy, na taśmach magnetycznych, na dysku. Jednak w drugiej połowie lat 70-tych pojawił się język Pascal, w którym wśród typów danych wprowadzono typ: „set of” <elementy> oraz „file of” <typ danych>. I zrobił się problem w odróżnieniu tych typów w ich opisie (bo słów kluczowych „set” i „file” nikt nie zamierzał tłumaczyć).

W CO PAN odbyło się seminarium, gdzie po dyskusjach przyjęto, że „set” jest to oczywiście zbiór w sensie matematycznym, a „file” trzeba przetłumaczyć inaczej – zaproponowano „plik”. Podjęto przy tym zobowiązanie, aby ta zmiana została szybko wdrożona. Rozpoczęto od podręczników do Pascala. Ale też wszystkie inne „zbiory” musiały się teraz nazywać plikami. Udało się nam tego dokonać w ciągu roku wśród informatyków i studentów. Jedynie starsi operatorzy w ośrodkach długo się dziwili, że dawne zbiory taśmowe stały się plikami. A gdybym teraz was poprosił o załadowanie zbioru nowego programu do komputera – czy ktoś by to zrozumiał?

Wzorem naszych starszych kolegów z mechaniki czy chemii, w informatyce należy się również posługiwać językiem polskim – tak jak Irlandczycy chcą się posługiwać swoim językiem irlandzkim. Początkowo pojęcie „poczta elektroniczna” (będąca usługą przesyłania listów elektronicznych) próbowano nazywać „el-poczta” czy „listel”. Te formy jednak się nie przyjęły. Brak jednoznacznego polskiego terminu spowodował wspomnianą decyzję podjętą przez RJP bez konsultacji z informatykami. Ale też wkrótce w wyjaśnieniach językoznawców podkreślano, że jej anglojęzyczna forma „e-mail” jest zapewne tymczasowa i powinna być zastąpiona spolszczoną formą „mejl”.

Dlatego też Zespół Terminologii Informatycznej przy RJP wystąpił z propozycją podjęcia nowej uchwały przez RJP, zgodnie z którą poprawna forma listu elektronicznego to „mejl”, wyjątkowo „email”.

Forma „mejl” dobrze wpisuje się w fonetyczną strukturę języka polskiego, nie sprawiając kłopotu w jej wymowie, w przeciwieństwie do formy „e-mail”, różnie wymawianej, od poprawnej „imeil”, ale też często „e-mail”, „emajl”, „emailem”, „emalią”… Forma „mejl” jest anglicyzmem, ale umożliwia prostą deklinację. Można też jej używać jako czasownika, przymiotnika, przysłówka z odpowiednimi odmianami. Pozwala również tworzyć literackie opisy związane z wysyłaniem czy odbieraniem „mejli”: „w powodzi mejli szukałem tego zamejlowanego tylko do mnie…”. Dla postaci „e-mail” i „mail” takie odmiany są sztuczne, obce  językowo. Nie powinny nawet podlegać polskiej odmianie.

Proponując poprawną formę „mejl”, dopuszczamy też używanie formy „email”, ale nie „e-mail”. Dlaczego? W słownikach brytyjskich i amerykańskich preferowana jest forma „email”, która też jest częściej używana (według Google Ngram Viewer). Należy również brać pod uwagę regułę tworzenia skrótów w języku polskim, a wtedy zamiast „e-mail” należałoby napisać „e.mail”, a więc już lepiej wyjątkowo (jak ktoś musi) pisać „email”, bezpośrednio przenosząc go z języka angielskiego.

Jesteśmy* za usunięciem z języka polskiego formy „mail” (czasem też używanej), gdyż forma ta nie była dopuszczona przez RJP, a przede wszystkim poprawne tłumaczenie terminu „mail” to: poczta, list, przesyłka, system pocztowy, a dopiero z przymiotnikiem „electronic mail” staje się polskim terminem: pocztą elektroniczną oraz listem elektronicznym (jeszcze często używanymi), a po ang. „electronic mail”, w skrócie „e-mail” lub poprawniej „email”. Słowniki brytyjskie i amerykańskie wyraźnie stwierdzają, że w Wielkiej Brytanii „mail” oznacza Pocztę Królewską (Royal Mail), zaś w USA (i Kanadzie również) list lub paczkę przesyłaną pocztą już od 1827 r.

Proponując polską formę nazwy poczty i listu elektronicznego – „mejl”, liczę na Wasze zaangażowanie w jej rozpowszechnienie we własnych tekstach oraz wśród rodziny, przyjaciół, znajomych, współpracowników i korespondentów. Podobny apel kierujemy do redaktorów tekstów blogów, artykułów, książek itp.

Korzystając z okazji informuję o możliwości poparcia apelu o powszechnym używaniu formy mejl, przez przesyłanie swojego imienia i nazwiska na adres mejlowy: popieram-mejl@pti.org.pl, co będzie oznaczać zgodę na jego publikację. Możemy mieć istotny wpływ na powszechne przyjęcie formy „mejl”. Nie zwlekaj – napisz ten mejl poparcia i namów do tego swoją rodzinę i znajomych… Warto dbać o nasz rodzimy język! Jeszcze w szkole uczono nas o powiedzeniu Mikołaja Reja „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.

*Felieton został napisany na podstawie artykułu A.J. Bliklego, W. Cellarego oraz W. Iszkowskiego pt. „Wysyłamy wam mejl”, zamieszczonego w Biuletynie Informacyjnym PTI 2021/4 (portal.pti.org.pl/zasoby/biuletyn-pti).

Artykuł Odbierz mejl pochodzi z serwisu CRN.