Zgodnie z projektem możliwości optymalizacji nie będą miały spółki komandytowo-akcyjne (SKA). Do tej pory spółki te, tak jak każde spółki osobowe, nie były podatnikami podatków dochodowych. Rozliczali się ich wspólnicy. Resort chce włączyć takie podmioty w zakres ustawy o CIT (i PIT). W ocenie Lewiatana zmiana jest zbyt radykalna, a ustawa o CIT po nowelizacji będzie niespójna, vacatio legis zbyt krótkie, zaś zmiany nie są gruntownie przemyślane i sprawiają wrażenie doraźnego środka niż kompleksowego rozwiązania. 

Ponadto resort planuje ograniczyć odliczanie odsetek od pożyczek na podmioty powiązane pośrednio z pożyczkobiorcą. Ograniczeniom podlegać będą również pożyczki udzielone przez spółkę babkę, prababkę, itd. pod warunkiem, że na którymkolwiek z poziomów własności udział w kapitale polskiej spółki mierzony prawem głosów jest nie niższy niż 25 proc. oraz pożyczki udzielone przez spółkę siostrę lub „kuzynkę’, niezależnie od odległości istniejących powiązań.
Skutek: firmy mogą zostać pozbawione prawa do zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów odsetek od finansowania, niezależnie od sposobu wykorzystania tych środków i wysokości aktywów. 

Zmiany obejmą także świadczenia w naturze. W przypadku uregulowania zobowiązania poprzez spełnienie świadczenia niepieniężnego opodatkowana będzie wartość tego zobowiązania lub wartość rynkowa świadczenia niepieniężnego. Zdaniem Lewiatana to sprzeczne z konstytucją, bo spółka musi płacić podatek, chociaż nie uzyskuje faktycznego przychodu.

Kolejna nowość jest związana z dokumentacją podatkową. Ministerstwo chce dodania do ustawy o CIT i PIT przepisów rozciągających obowiązek sporządzania szczegółowej dokumentacji na podmioty zawierające umowy spółek nie mających osobowości prawnej (w tym SKA), umowy wspólnego przedsięwzięcia lub umowy o podobnym charakterze.
 
Lewiatan podkreśla, że nie podstaw prawnych do takiej ingerencji fiskusa w podział zysku, a zmiana uderza w przedsiębiorców wchodzących w konsorcja. Nie jest jasne, czy nowy obowiązek ma dotyczyć umów wspólnego przedsięwzięcia zawieranych przez podmioty powiązane, czy również przez podmioty niepowiązane (poza umową konsorcjum). Dla konsorcjów sporządzanie szczegółowej dokumentacji podatkowej może okazać się niemożliwe – podkreśla Lewiatan.

Artykuł Fiskus chce przykręcić śrubę firmom pochodzi z serwisu CRN.

Pomysł na biznes i budowanie dobrych relacji
z klientami zostały wskazane przez ankietowanych jako najważniejsze
wewnętrzne czynniki, które w przeszłości przyczyniały się do rozwoju ich
firm. Bezpośredni wpływ na takie nastawienie właścicieli do działalności miała
dobra koniunktura i rozwój branży, w której działali. Obecnie jednak
ich celem strategicznym jest utrzymanie się na rynku. Dopiero po nim na liście
celów plasują się: zwiększenie sprzedaży, udziałów w rynku czy zysku.

Jak przetrwać?

Ów
strategiczny cel realizują – w ocenie specjalistów Lewiatana
i SGH – w nowoczesny sposób. Podstawą jest zachęcanie klientów
do korzystania z oferty firmy wysoką jakością usług i produktów.
Przedsiębiorstwa dbają również o to, aby dostosowywać produkty
i usługi do potrzeb klientów. Stale też nadzorują i zmniejszają
koszty. Na dalszych pozycjach w wynikach badań znalazło się: budowanie
wizerunku wiarygodnej firmy i działanie w niszy rynkowej. Na samym
końcu natomiast – wprowadzanie nowych produktów i usług.

Kluczowymi zasobami wykorzystywanymi przez MSP są wiedza
i kapitał ludzki (osoby zarządzające firmą). Rzadziej wskazywano posiadany
majątek trwały i kapitał finansowy, chodź jeden i drugi uznawano za
bardzo przydatny. W grupie zasobów o wysokiej przydatności
najważniejsze to: pracownicy i wewnętrzne relacje międzyludzkie
w firmie. Jednak mimo że tak się je docenia, nie są kluczowe.

Od czego zależy rozwój

Przetrwanie i dalszy
rozwój firm zależą zdaniem przedsiębiorców od następujących czynników
zewnętrznych: dobrej koniunktury gospodarczej i rozwoju branży,
w której działają. Ważnymi elementami są także: obniżenie stawki VAT
i dostęp do środków unijnych. W mniejszym stopniu biorą pod uwagę
możliwość korzystania z kredytów. Odpowiedzi respondentów wskazują również
na konieczność zmniejszenia obowiązków administracyjnych przedsiębiorców. – W opinii
badanych uruchomienie i prowadzenie działalności gospodarczej najbardziej
utrudniają duże obciążenia podatkowe, ogromna liczba aktów prawnych,
określających zasady jej rozwijania, oraz brak przejrzystości przepisów
– mówi Jacek Męcina, doradca zarządu PKPP Lewiatan. – Przedsiębiorcy
narzekają również na wysokie obciążenia wynikające z kodeksu pracy
i dużą liczbę formalności związanych z zakładaniem firmy.

Do wewnętrznych czynników
przyspieszających rozwój przedsiębiorstw respondenci zaliczyli przede
wszystkim: harmonijną współpracę z klientami, elastyczność
w działaniu, dobry pomysł na nową usługę lub produkt. Na kolejnych
pozycjach znalazły się: nastawienie na działalność w długim okresie,
nastawienie na zysk, dobra współpraca z dostawcami.

Trzy sylwetki przedsiębiorców

W rezultacie badania zostały wyodrębnione i opisane
przez Juliusza Gradawskiego, profesora Katedry Socjologii Ekonomicznej SGH,
trzy typowe sylwetki przedsiębiorców: dynamicznego otwartego – za takiego
uznało się, na podstawie przedstawionych cech, 22,6 proc. badanych,
dynamicznego paternalistycznego – 42,7 proc., oraz tradycjonalnego
– 12,4 proc.

Przedsiębiorcę
dynamicznego otwartego charakteryzują najwyższe kompetencje, otwarta,
pozbawiona kompleksów postawa. Nie czuje się gorszy od przedsiębiorców
europejskich, deklaruje gotowość przeniesienia firmy za granicę, jeśli będzie
to miało uzasadnienie ekonomiczne. Nie obawia się podejmowania ryzyka,
korzysta, jeśli może, z bankowych kredytów. Nie wchodzi w głębsze
relacje z pracownikami.

Typ dynamiczny paternalistyczny rozwija przedsiębiorstwo,
podejmując ryzyko. Dba o pracowników, ale uważa, że jako właściciel firmy
jest najlepszym reprezentantem ich interesów. Ma luki w wykształceniu
(m.in. słabo posługuje się językiem obcym), nie jest gotowy do prowadzenia
działalności poza granicami kraju. To sylwetka według autorów badania
najbardziej typowa dla środowiska małych i średnich firm.

Przedsiębiorca
tradycjonalny rozwija firmę z własnych środków, niechętnie podejmuje
ryzyko. Jest pracowity, prowadzi działalność zgodną z własnym fachem. Jego
sylwetkę, zdaniem autorów badania, można określić jako zasadniczo przeciwstawną
sylwetce elastycznego kapitalisty. W zarządzaniu pracownikami preferuje
raczej metody autorytarne. Popiera zrzeszanie się w organizacjach
przedsiębiorców.

Wizje ładów gospodarczych

Oprócz opracowania typowych sylwetek właścicieli MSP, celem
badań było opisanie i ujęcie w grupy ich poglądów
społeczno-gospodarczych. Juliusz Gradawski wyróżnia trzy takie grupy
i nazywa je wizjami ładów gospodarczych. Wizja liberalna (popierało ją
24,7 proc. badanych) dopuszcza m.in. brak ustalonej przez państwo płacy
minimalnej, możliwość niewypłacania odszkodowań pracownikom zwalnianym
w związku z pogorszeniem się koniunktury gospodarczej, niczym
nieskrępowaną konkurencję między firmami, brak wsparcia dla słabo działających
przedsiębiorstw państwowych.

Zgodnie z wizją ładu państwowo-rynkowego (akceptuje ją
47,7 proc. badanych) państwo wspiera ze środków budżetowych nowoczesne
działy gospodarki i firmy rozwijające innowacyjną technikę, na dużą skalę
finansuje ośrodki badawczo-rozwojowe, wspomaga zakładanie nowych przedsiębiorstw
przez polski kapitał, organizacje pracodawców mają większy wpływ na politykę
gospodarczą rządu niż obecnie, firmy ważne dla gospodarki są własnością
publiczną, państwo sprawuje opiekę nad rodzinami wielodzietnymi, obywatelom
zapewnia darmową ochronę zdrowia.

Z kolei w wizji państwa
opiekuńczego (przyjmuje ją za swoją 11,7 proc. przedsiębiorców) popiera
się ingerencję państwa w gospodarkę i równość społeczną. Przypisuje się
też ważną rolę organizacjom pracodawców i związkom zawodowym.

Artykuł Jak rozwijają się firmy z segmentu MSP pochodzi z serwisu CRN.

VAT CIĄGLE WINNY

Chociaż w 2010 r. znowelizowano około 40 ustaw podatkowych (m.in. VAT, CIT/PIT, ustawę akcyzową), lista barier dla przedsiębiorczości jeszcze się wydłużyła. W ocenie przedstawicieli Lewiatana w dalszym ciągu rząd nie przedstawił spójnej wizji systemu podatkowego, a niezmiennie najtrudniejsze do pokonania przeszkody – podobnie jak w latach poprzednich – generuje podatek VAT. – Jeżeli podwyżka VAT była nieunikniona ze względu na sytuację finansów publicznych, to szkoda, że nie wykorzystano jej do ujednolicenia stawek tego podatku. Przedsiębiorcy ponieśli wysokie koszty operacji, a nie odnieśli z niej korzyści w postaci uproszczenia systemu – uważa Henryka Bochniarz.
Specjaliści z konfederacji przyznają jednocześnie, że pojawiło się kilka poprawek sprzyjających przedsiębiorcom, a za największe osiągnięcie ubiegłego roku na polu usuwania barier uznają przepisy umożliwiające wystawianie i przesyłanie lub udostępnianie, a także przechowywanie faktur VAT wyłącznie w wersji elektronicznej.
W opinii ekspertów z Lewiatana reformy wymagają również ustawy o podatkach dochodowych. Konieczna jest ich gruntowna modernizacja w podziale na ustawę o podatku dochodowym od przedsiębiorców oraz o podatku od dochodów osobistych. Ponadto należy wprowadzić nową technikę opisu konstrukcji podatku, grupującą określone regulacje powiązane podmiotowo lub przedmiotowo w jednej pozycji redakcyjnej. Kłopoty sprawiają nieodmiennie przepisy dotyczące podatku od nieruchomości, podobnie jak definicja budowli.

PRZESZKODY W PRAWIE PRACY

Według autorów czarnej listy barier rok 2010 był dość stabilnym okresem dla ustawodawstwa pracy, a najwięcej kontrowersji i negatywnych opinii wśród pracodawców wzbudziły nowe przepisy w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników. Ich zdaniem w ustawodawstwie pracy niewiele się zmieniło. Wśród przedsiębiorców utrzymuje się ogólne przekonanie, że obszar stosunków pracy jest przeregulowany i występuje w nim zbiór poważnych barier utrudniających działalność gospodarczą i uniemożliwiających zwiększanie zatrudnienia. – Dofinansowanie zamawianych kierunków studiów na uczelniach pozwoli lepiej dostosować kwalifikacje absolwentów do potrzeb rynku pracy. Przedsiębiorcy nadal uważają, że przepisy w tym obszarze są zbyt sztywne i nie sprzyjają zwiększaniu zatrudnienia – wylicza Henryka Bochniarz.
Lewiatan pozytywnie ocenia nowelizację ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w szczególności wprowadzenie możliwości pracy przez osiem godzin dziennie przez wszystkie osoby niepełnosprawne, negatywnie zaś – wprowadzenie dnia wolnego od pracy 6 stycznia (Trzech Króli).
Do najbardziej powszechnych w 2010 r. i uciążliwych barier związanych z Funduszami Strukturalnymi należy według ekspertów brak systemowej informacji o ofercie wsparcia dla przedsiębiorców w kolejnych latach. W dodatku standardem działania administracji, zwłaszcza regionalnej, stało się przekraczanie terminów oceny projektów, wyznaczonych przez samą instytucję przyznającą środki z UE, a proces rozliczania pozostaje wciąż kłopotliwy i zbiurokratyzowany.

WOJCIECH WARSKI
przewodniczący Konwentu BCC

Brak oddzielnej osobowości prawnej dotychczas powodował, że działalność gospodarcza osoby fizycznej uznawana była powszechnie – i niesłusznie – za gorszy rodzaj aktywności biznesowej i „ślepą uliczkę rozwoju gospodarczego”. Wkroczenie firmy na drogę rozwoju kapitałowego wymagało wniesienia tzw. aportu (w postaci szkieletowej spółki podlegającej rygorom kodeksu spółek handlowych) do uprzednio zawiązanej spółki. Taka sztuczna metoda przekształcania była zbyt często wykorzystywana przez służby skarbowe jako okazja do doszukiwania się nieprawidłowości podatkowych w procesie wnoszenia aportu. Wprowadzenie możliwości przekształcenia z mocy ustawy usuwa zagrożenia towarzyszące dotychczas temu procesowi, takie jak: brak sukcesji uniwersalnej i podatkowej, konieczność aneksowania – na potencjalnie mniej korzystnych warunkach – umów handlowych, konieczność wypowiadania pracownikom dotychczasowych umów o pracę i zawierania z nimi nowych, wreszcie zagrożenia podatkowe i kwestie skuteczności wnoszenia aportu.

DRUGA STRONA MEDALU

Na szczęście nie wszystkie działania ustawodawcy zasługują na potępienie. Zdaniem przedsiębiorców w 2010 r. rząd podjął kilka cennych inicjatyw mających na celu znoszenie barier w prowadzeniu działalności gospodarczej. Chodzi o rozwiązania dotyczące elektronicznego postępowania sądowego w sprawach upominawczych (EPU) oraz o zmiany w zakresie elektronicznych ksiąg wieczystych, dzięki którym wydruk ze strony internetowej rejestru ksiąg wieczystych został zrównany w mocy prawnej z dokumentem urzędowym.
Naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców wychodzi także nowelizacja kodeksu spółek handlowych, umożliwiająca tworzenie prostych spółek z o.o. na podstawie ustawowego wzorca umowy, bez udziału notariusza, ponieważ takie rozwiązanie znacznie obniży koszty rejestracji działalności gospodarczej i uprości trudną obecnie procedurę rejestracji spółki z o.o. Kolejna pozytywna zmiana to nowelizacja ustawy o KRS, umożliwiająca szerszy dostęp do danych zawartych w Krajowym Rejestrze Spółek – przez stronę internetową, oraz zrównująca wydruk z tej witryny z dokumentem urzędowym.
Pracodawców cieszy ponadto nowelizacja ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, której celem jest wprowadzenie zmian dostosowujących dotychczasowe przepisy o rejestracji działalności gospodarczej do wchodzącej wkrótce w życie Centralnej Informacji o Działalności Gospodarczej (CIDG) oraz długo oczekiwanego przez wszystkich przedsiębiorców systemu e-PUAP. Według Lewiatana w wyniku zastosowania tych elektronicznych rozwiązań rejestracja działalności gospodarczej osób fizycznych oraz wszelkich zmian będzie mniej skomplikowana i potrwa o wiele krócej. Stanie się to między innymi dzięki przesyłaniu danych elektronicznie między różnymi urzędami oraz dzięki uwidacznianiu danych, np. REGON, na stronach GUS-u.

ŚWIATEŁKO W TUNELU

Aktem prawnym, który bezsprzecznie ucieszył przedsiębiorców, jest ustawa o ograniczaniu barier dla przedsiębiorców i obywateli, tzw. deregulacja. Znalazły się w niej następujące propozycje: zamiany zaświadczeń na oświadczenia, wprowadzenia możliwości przekształcenia działalności indywidualnej czy spółdzielni pracy w spółki prawa handlowego, nowej instytucji leasingu konsumenckiego, obniżenia opłat sądowych od rejestracji działalności gospodarczej, liberalizacji przepisów o wychowaniu w trzeźwości itd.
Przyjęcie tej ustawy zaaprobowali także przedstawiciele Business Centre Club. Eksperci z BCC uznają ten akt prawny za wyjątkowy, przede wszystkim z powodu wprowadzenia nowej jakości do życia publicznego, dzięki zastąpieniu „rzeczywistości zaświadczeń kulturą oświadczeń”. Chodzi o pozbawienie urzędników administracji publicznej prawa do żądania od obywatela i przedsiębiorcy pisemnych potwierdzeń faktów, które są im znane i o których informacje są dla nich dostępne lub możliwe do ustalenia na podstawie posiadanych przez urząd ewidencji, rejestrów lub innych danych oraz rejestrów publicznych posiadanych przez inne instytucje państwowe, lub też drogą elektronicznej wymiany informacji z innym podmiotem publicznym.
Ponadto zdaniem BCC stworzenie osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą oraz spółdzielniom pracy takiej możliwości rozwoju, jaką jest naturalne przekształcanie ich firm w podmioty prawa handlowego – przez pozyskiwanie kapitału oraz nowych wspólników – jest ważnym elementem dynamizowania polskiej gospodarki.

Artykuł Przedsiębiorców droga przez mękę pochodzi z serwisu CRN.

Po ocenie poszczególnych regionów okazało się, że sytuacja jest daleka od ideału. Żaden z konkursów i organizujących je podmiotów nie uzyskały maksymalnej liczby punktów. Najlepsze warunki do pozyskania unijnych grantów mają przedsiębiorcy w Małopolsce i na Dolnym Śląsku (pow. 65 proc. maksymalnej liczby punktów). W drugiej grupie (od 35 do 65 proc. punktów) są lubelskie, lubuskie, łódzkie, podlaskie, śląskie, wielkopolskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. W tym przypadku negatywnie oceniono najwyżej 4 z 8 najważniejszych kryteriów.

Na szarym końcu, jeśli chodzi o ułatwienia dla przedsiębiorców w pozyskiwaniu unijnych pieniędzy, są województwa pomorskie, świętokrzyskie, podkarpackie, mazowieckie, opolskie, kujawsko-pomorskie (mniej niż 35 proc. punktów). Zdaniem Lewiatana na tych obszarach wcześniejsze zaplanowanie inwestycji z uwzględnieniem grantów z UE i jej terminowe rozpoczęcie to zadania niemalże niewykonalne. Brak jest harmonogramów długoterminowych, firmy są zaskakiwane nowymi pomysłami urzędników. W tej grupie tylko województwo opolskie realizuje konkursy zgodnie z wcześniej ogłoszonym planem.

Artykuł Lewiatan: gdzie najłatwiej o dotacje dla firm pochodzi z serwisu CRN.

Zdaniem konfederacji w przygotowywanej nowelizacji odnoszącej się do ustawy o VAT, należy wykreślić zmiany, które są „krokiem wstecz” lub uwzględnić zasady przesyłania i wystawiania faktur zawarte w rozporządzeniu Ministra Finansów z grudnia 2010 r. Lewiatan apeluje, by przygotowywane przepisy uwzględniały nowe formy podpisu elektronicznego (jak pieczęć elektroniczna itd.), wprowadzone do ustawy o podpisie elektronicznym, zapewniające autentyczność pochodzenia i integralność treści faktury.

Artykuł Lewiatan: niepotrzebne zmiany w e-fakturach pochodzi z serwisu CRN.

Artykuł Uzdrowiska będą technologicznym skansenem pochodzi z serwisu CRN.

Jako pierwszą z wad wskazano zobowiązanie podatnika, który chce przechowywać faktury w formie elektronicznej, do zapewniania możliwości udostępnienia i przetwarzania danych z dokumentów w formacie tekstowym. Planowane przepisy nakazują także firmom zapewnienie bezzwłocznego poboru i przetwarzania danych  w razie kontroli.

„Powyższe wymagania będą stanowić istotne utrudnienie i obciążenie administracyjne dla podatników – podkreśla Lewiatan – Należy mieć na uwadze, że faktury mogą być wystawiane w różnych formach, w tym mogą być wypisywane ręcznie. W takich sytuacjach podatnik będzie musiał przepisać fakturę do formatu tekstowego wprowadzając dane do innego pliku. Nie ma bowiem możliwości skanowania takich faktur, w sposób zapewniający odczyt danych tekstowych w ogóle lub w sposób wykluczający powstanie błędów”.

Konfederacja zaopiniowała więc negatywnie obowiązek zapewniania możliwości poboru i przetwarzania danych w formacie tekstowym, ze względu na uciążliwość i brak podstaw w prawie wspólnotowym.

Kolejnym wadliwym projektem według Lewiatana jest zapis, że organy podatkowe lub kontroli skarbowej muszą mieć dostęp online do przechowywanych faktur. Zdaniem konfederacji sformułowanie „online” jest nieprecyzyjne i może być różnie rozumiane, a mianowicie oznaczać zarówno dostęp poprzez sieć komputerową jak i możliwość wygenerowania i zaprezentowania danych w czasie rzeczywistym. W opinii zwrócono uwagę, że unijna dyrektywa (112) mówi jedynie o dostępie przy pomocy środków elektronicznych, nie wspominając o „online”.

Lewiatan nie zgadza się ponadto z ograniczeniem możliwości przechowywania e-faktur tylko na terytorium UE (co proponuje resort finansów), gdyż przepisy unijne nie uprawniają do wprowadzania takiej generalnej zasady (jest dopuszczalna w wyjątkowych sytuacjach).

Artykuł Trwa batalia o e-faktury pochodzi z serwisu CRN.

O zmiany nie będzie jednak łatwo. Opłaty za transakcje kartowe stanowią jedną piąta zysków polskich banków. Szacuje się, że w tym roku zarobią one z tego tytułu 1,5 mld zł. Zyski rosną, bo Polacy coraz częściej używają kart. Według NBP w ciągu 5 lat wartość transakcji bezgotówkowych wzrosła o ponad 100 procent, w 2009 r. wyniosła 76 mld zł. Związek Banków Polskich twardo broni obowiązujących stawek. Organizacje biznesowe i konsumenckie od lat zabiegają o ich obniżki – bez większego powodzenia. UOKiK żąda ukarania banków kwotą 162 zł mln zł w związku ze sposobem ustalania marż. W jego ocenie doszło do niezgodnej z prawem zmowy cenowej, gdyż wysokość opłat nie wynika z kosztów ponoszonych przez banki, lecz jest ustalana odgórnie w celu maksymalizacji zysków. Jednak Sąd Najwyższy niedawno odesłał wniosek UOKiK do niższych instancji.

W najbliższych tygodniach Lewiatan ma przedstawić ZBP postulaty przedsiębiorców. Jeśli nie uda się osiągnąć kompromisu, przedsiębiorcy nie wykluczają innych form nacisku. Nieoficjalnie mówi się, iż sieci handlowe mógłby zawiesić na jakiś czas przyjmowanie transakcji kartami. Oprócz największych sieci handlowych i gastronomicznych do postulatów Lewiatana przyłączyły się spółki związane ze skarbem państwa, m.in. Orlen i LOT.

Artykuł Sieci przeciwko bankowym haraczom pochodzi z serwisu CRN.

SKĄD TE ZMIANY?

Sprawy gospodarcze nie różnią się od „zwykłych” cywilnych rodzajem żądań – mówi Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego w uzasadnieniu nowelizacji. Członkowie komisji za nieprzekonujący uznają argument, że wymagają one szybkiego rozpoznawania i rozstrzygania. Równałoby się to szczególnemu ich traktowaniu w porównaniu z innymi sprawami cywilnymi, a zdaniem autorów projektu nie ma do tego podstaw. Komisja Kodyfikacyjna odżegnuje się również od poglądu, że występujący w sprawach gospodarczych przedsiębiorcy to profesjonaliści, którym można stawiać wyższe wymagania, również w dziedzinie prowadzenia własnych spraw sądowych. Doszło bowiem do tego, że właściciel firmy, aby dochodzić swych spraw przed sądem, musi wykazywać się taką wiedzą jak adwokat czy radca prawny.

ODWRACANIE KOTA OGONEM

Uzasadnieniem wprowadzenia odrębnego postępowania procesowego dla przedsiębiorstw była właśnie dbałość ustawodawcy o to, aby spory w sprawach gospodarczych były rozstrzygane sprawnie. Dlatego 20 marca 2007 r. poważnie zaostrzono kodeks postępowania cywilnego w zakresie rozpatrywania spraw gospodarczych. Narzędziem przyspieszania orzecznictwa w sporach z udziałem przedsiębiorców stało się zwiększenie wymagań formalnych wobec stron. Wprowadzono na przykład przepis o prekluzji dowodowej. Zobowiązuje on przedsiębiorców (zarówno stronę powodową, jak i pozwaną) do przedstawienia całego materiału procesowego, jakim dysponują, już na początku postępowania. Na przykład pozwany w ciągu 14 dni od doręczenia odpisu pozwu ma przedstawić wszystkie twierdzenia i dowody, bo inaczej straci prawo do ich powoływania. W przypadku prostych spraw, w których w dodatku stroną są małe firmy, przepisy te rzeczywiście pomagają w szybkim rozstrzyganiu sporów.

Można jednak przypuszczać, że gdy sądzą się większe przedsiębiorstwa, dwa tygodnie mogą nie wystarczyć na przeanalizowanie akt, zaangażowanie prawników, przetłumaczenie dokumentów handlowych i przygotowanie zasadnej odpowiedzi na pozew. Doprowadza to do sytuacji, kiedy postępowania procesowe przypominają wyścig o to, która strona podoła wymaganiom formalnym i przedstawi argumenty na czas, aby sędzia ich nie odrzucił. Zdaniem przedsiębiorców i organizacji ich skupiających nie zawsze oznacza to, że procesy kończą się szybciej. Formalizm zdominował w nich kwestie merytoryczne, a raczej nie o to chodzi firmom szukającym sprawiedliwości przed sądem. – Przez ostanie lata przedsiębiorcy, nawet ci, którzy prowadzili jednoosobowe firmy, byli traktowani zarówno w przepisach postępowania gospodarczego, jak i przez sądy, bardzo surowo – mówi Marcin Radomski z Kancelarii Radcy Prawnego Euro-Lex Marcin Radomski. – Na skutek tego wiele wyroków zapadało szybko, ale też wiele było niesprawiedliwych.

ODKRĘCONA NIĆ FORMALIZMU?

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego jest zdania, że istnieje potrzeba wprowadzenia regulacji, które pozwolą sądowi uzyskać materiał dowodowy możliwie najwcześniej i dzięki temu szybko sfinalizować proces. Dlatego chce zwiększyć swobodę sądu w dopuszczaniu w procesie nowych dowodów i dokumentów. Mają to zapewnić przepisy, zgodnie z którymi strony i uczestnicy postępowania będą zobowiązani przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie (zaproponowano je w nowym art. 6 §2 k.p.c. i w art. 207 i art. 217 k.p.c. w nowym brzmieniu). „Nie jest to system prekluzji – możemy przeczytać w uzasadnieniu – ponieważ wykluczenie spóźnionych przytoczeń nie następuje z mocy prawa, lecz na mocy decyzji sądu. Od oceny sądu ma zależeć, czy strona powołała twierdzenia lub dowód we właściwym czasie, czy zbyt późno”. Marcin Radomski jest przeciwny propozycji przyznania sędziemu prawa do decydowania o tym, czy nowy dowód zgłoszony jest na czas, czy za późno. Uważa, że jeśli tak się stanie, nikt, nawet radcy prawni, nie będzie wiedział, czego się spodziewać po procesie.

ZDANIEM PRZEDSIĘBIORCÓW

Planowane zniesienie odrębności postępowania w sprawach gospodarczych nie budzi obaw u większości resellerów, z którymi rozmawialiśmy. – Skoro sądy powszechne zajmują się sprawami cywilnymi, mogą również zająć się gospodarczymi – sądzi Mariusz Ziółkowski, właściciel Avisu z Biskupca. – Tym bardziej że sądy gospodarcze działają głównie zaocznie i w zakresie dochodzenia należności. Zdaniem Bogusława Adama Makowskiego, właściciela firmy Systemy Informatyczne BAM z Łodzi, zdecydowana większość spraw toczących się przed sądami gospodarczymi dotyczy spłaty długów. – Został uruchomiony lubelski e-sąd, który te sprawy znakomicie załatwia. Obsługuje cały kraj – informuje reseller. – Dla pozostałych spraw nie warto utrzymywać całego aparatu. Uważam to za krok w dobrą stronę, o ile sędziowie sądów gospodarczych wzmocnią wydziały cywilne, które przejmą te sprawy. Wtóruje mu Dariusz Kubów, przedstawiciel Przedsiębiorstwa

Innowacyjno-Wdrożeniowego Camco z Warszawy. – To działanie we właściwym kierunku – twierdzi. – Sprawy prowadzone przed sądami gospodarczymi przypominają procedurę urzędniczą, a nie prawną. Bardzo krótkie terminy na działania stron, ograniczanie strony dowodowej, a jednocześnie odległe terminy spraw. W efekcie nic szybciej dla przedsiębiorcy. Poza tym nałożone ograniczenia powodują, że występowanie w sprawach gospodarczych przypomina pracę sapera. Jeśli obawy występują, dotyczą głównie tego, że sprawami gospodarczymi będą się zajmować sędziowie, którzy nie mają doświadczenia w ich prowadzeniu. Obecny model sądownictwa gospodarczego pozwala jednak, aby w procesach gospodarczych orzekali tylko sędziowie z odpowiednim doświadczeniem i wiedzą. – Uważam, że to nieprzemyślana decyzja. Wyspecjalizowani w sprawach gospodarczych sędziowie będą się zajmowali sprawami cywilnymi, a ci, którzy znają się na tematach cywilnych, będą się zajmować też gospodarczymi. Raczej nie wróży to nic dobrego – mówi Adam Fuchs z firmy FUCHS Systemy Komputerowe z Wrocławia.  Potrzebę specjalizacji sędziów podkreśla także Bogusław Adam Makowski. – W sprawach gospodarczych podstawą jest profesjonalizm sędziów – zaznacza. – Potrzebne są komórki ds. gospodarczych. Nie wyobrażam sobie, żeby sędzia wyspecjalizowany w sprawach rodzinnych orzekał w sporach, gdzie stronami są przedsiębiorcy. Mariusz Stasiński, właściciel SOCO Szyma i Wspólnicy z Łodzi, dodaje: – W rozstrzyganiu sporów między przedsiębiorcami niezbędni są sędziowie specjaliści. Przecież osoba, która sądzi w sprawach gospodarczych, musi się uczyć chociażby fachowego słownictwa. Jeśli jednak wierzyć, że zadziałają rozwiązania proponowane przez Komisję Kodyfikacyjną, obawy o to, że w sprawach z udziałem przedsiębiorców będą orzekać sędziowie nieznający się na rzeczy, można porzucić.  Sądy gospodarcze mają bowiem stanowić wydziały sądów powszechnych. „Na obecnym etapie celowe jest wykorzystanie dotychczasowej specjalizacji sędziów sądów gospodarczych przy rozpoznawaniu tych spraw” – napisano w uzasadnieniu projektu nowelizacji.

KATARZYNA URBAŃSKA
dyrektor Departamentu Prawnego PKPP Lewiatan

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan zasadniczo pozytywnie ocenia proponowane przez Komisję Kodyfikacyjną zmiany w k.p.c. Likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych i przekazanie spraw regulacyjnych do kognicji sądów administracyjnych są w naszym odczuciu zmianami trafnymi i od pewnego czasu postulowanymi przez środowisko przedsiębiorców. Lewiatan od wielu lat podnosi, że polski wymiar sprawiedliwości jest słaby i nieefektywny w obszarze dochodzenia należności przez przedsiębiorców. Konfederacja wskazywała, że podstawową przyczyną niezadowolenia z pracy sądów ze strony uczestników procesu, czyli przedsiębiorców, jest przewlekłość postępowania. Na wydanie nakazu w mniejszych ośrodkach czeka się już średnio od dwóch tygodni do miesiąca (czasami nawet tylko pięć dni!). W Warszawie i innych dużych ośrodkach – od jednego do trzech miesięcy. Problemy pojawiają się w momencie zgłoszenia zarzutów czy też sprzeciwu do wydanego nakazu zapłaty i gdy sprawa trafia do postępowania zwykłego. Na wyznaczenie pierwszego terminu rozprawy czeka się średnio trzy miesiące, w Warszawie i dużych ośrodkach dłużej. Wydanie wyroku w I instancji w prostej sprawie następuje więc po mniej więcej roku. Jeśli złożona została apelacja, na zakończenie sprawy czeka się średnio 15 miesięcy, a w Warszawie i dużych ośrodkach – 24 miesiące. Z tych też względów przedsiębiorcy czują się bezsilni i mówią o niskiej wydajności sądów. Sprzedali towar lub usługę, za którą nie otrzymali pieniędzy, odprowadzili z tego tytułu podatki i de facto spoczywa na nich ciężar kredytowania nierzetelnych dłużników przez cały okres toczącego się postępowania. Nie wszystkie firmy stać na to, aby dochodzić swoich należności, gdyż muszą ponieść także koszty postępowania.Obecne postępowanie gospodarcze charakteryzuje nadmierny rygoryzm (przepisy o prekluzji dowodowej, przepisy traktujące przedsiębiorców na równi z profesjonalnymi pełnomocnikami). Jako wadę należy uznać wewnętrzne ustalenia sądów, że przedsiębiorców nie zwalnia się od opłacania kosztów.

PIOTR JAWORSKI
ekspert prawno-gospodarczy Krajowej Izby Gospodarczej

Likwidacja funkcjonującego od 1989 r. sądownictwa gospodarczego i postępowania w sprawach gospodarczych to zdecydowanie rewolucyjna zmiana. Wymagania, jakie obecnie nakłada na przedsiębiorców procedura postępowań gospodarczych, są dla nich zbyt dużym obciążeniem. Zniesienie odrębnego postępowania gospodarczego jest rozwiązaniem, które należy wziąć pod uwagę, jeśli chcemy, aby sprawy gospodarcze były rozpatrywane szybciej. Nie należy jednak likwidować odrębnych sądów gospodarczych. Zdaniem Krajowej Izby Gospodarczej nie wydaje się to korzystne. Sprawy gospodarcze mają pewną specyfikę, dlatego warto, aby kadra sędziowska, która zapoznała się z tą specyfiką, dalej orzekała w takich sprawach. Do obecnie obowiązujących rozwiązań przedsiębiorcy skupieni w KIG mają wiele zastrzeżeń. Problemem dla powoda jest konieczność przedstawienia całego materiału dowodowego już w pozwie. Z kolei dla pozwanego dużą niedogodność stanowi krótki termin na złożenie odpowiedzi na pozew (dwa tygodnie). Wymogi te zwiększają koszty postępowania, wymagają bowiem przewidzenia i rozwiązania wszystkich problemów oraz wątków już w pierwszym kroku. Aktualnie sąd dysponuje bardzo dużym wpływem na wynik postępowania – ocenia, jakie dowody powinny być zgłoszone wcześniej, a jakie zgłosić można było później. Może to rodzić tendencję do opierania uzasadnień rozstrzygnięć na uchybieniach procesowych stron, co rodzi także trudność procesową w weryfikacji orzeczeń.

JACEK ŚWIECA
radca prawny, ekspert Business Centre Club

Likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych jest niewłaściwym pomysłem. Zwracam uwagę, że podstawowym założeniem postępowania dotyczącego przedsiębiorców jest przyspieszenie procedur sądowych. Jego likwidacja byłaby oczywiście kwestią raczej formalną, a nie merytoryczną, gdyż zmienione zostałyby przepisy procedury cywilnej (a zatem prawa procesowego formalnego). Nie można jednak bagatelizować faktu, że taka zmiana miałaby bezpośredni wpływ nie tylko na pogłębiającą się przewlekłość postępowania, ale także na sytuację procesową, faktyczną i biznesową, wszystkich przedsiębiorców, już teraz cierpiących z powodu wydłużających się procedur odzyskiwania należności. To zaś będzie oddziaływało na cały szeroko pojęty obrót gospodarczy w Polsce. Na pierwszy rzut oka można powiedzieć, że zmiana ta odformalizuje postępowanie cywilne w sprawach gospodarczych. Byłoby to jednak stwierdzenie krótkowzroczne. Tak zwane sformalizowanie postępowań gospodarczych, objawiające się choćby prekluzją dowodową (tj. obowiązkiem zgłaszania wszystkich dowodów co do zasady tylko w pozwie i w odpowiedzi na pozew, a zatem na samym początku postępowania), ma na celu przyspieszenie postępowań gospodarczych. Powrót do rozpoznawania spraw między przedsiębiorcami w zwykłym postępowaniu rozpoznawczym spowoduje jeszcze większą niż obecnie przewlekłość.

Artykuł Przedsiębiorca też człowiek… pochodzi z serwisu CRN.