- CRN

Crunch to słowo, którym w gamedevie określa się etap wytężonych wysiłków, głównie tuż przed premierą, kiedy twórcy zwiększają maksymalnie obroty, często spędzając w pracy całe noce i weekendy. Zwiększone tempo pracy na ostatniej prostej to standard w branży gier wideo. Często rozciąga się on na długie miesiące, zwłaszcza przy tak ogromnym projekcie. Jednak słychać głosy, że dla części zespołu CDPR ten stan to rzeczywistość niemal od pierwszych etapów produkcji. Potwierdza to jeden z pracowników studia w anonimowej rozmowie z Jasonem Schreierem dla portalu Bloomberg. Przyznaje, że na niektórych stanowiskach noce i weekendy zarywa się już od ponad roku. I choć w światowych mediach CD Projekt wciąż traktowany jest jak złote dziecko branży gier, underdog gamedevu z dalekiego kraju, po którym nikt się wiele nie spodziewał, w Polsce raczej od dawna wiadomo, że idąc do pracy w tym studiu, trzeba przygotować się na ostry wycisk.

Praktyka crunchu wzbudza wiele skrajnych emocji wewnątrz branży. Na fali reportaży o pracownikach nocujących w śpiworach pod biurkiem, zaniedbanych rodzinach, rozpadających się małżeństwach i szkodach na zdrowiu psychicznym coraz więcej firm deklaruje wprowadzenie bezcrunchowej polityki pracy. Wiele czynników wpływa jednak na to, że rzeczywiste wprowadzenie w firmach takiej polityki okazuje się niezwykle trudne. Produkcja gry to obecnie ogromne i skomplikowane przedsięwzięcie, wymagające zaangażowania setek ludzi, ich doskonałej koordynacji i zarządzania technologią, która ewoluuje niemal na bieżąco z powstawaniem gry. Każdy duży tytuł to właściwie jeden wielki eksperyment, dodatkowo skomplikowany przez interaktywny charakter medium. Bardzo trudno wyeliminować ryzyko crunchu, wprowadzając po prostu sprawne zarządzanie w firmie. Przetestowanie gry pod kątem wszystkiego, co może w niej zrobić gracz, to równie wielkie przedsięwzięcie. Ciężko przewidzieć problemy, które mogą podczas niego wystąpić. Dopóki nie wystąpią.

Można oczywiście liczyć na wyrozumiałość odbiorców i przesuwać datę premiery tak długo, aż wszystko zostanie doszlifowane, bez konieczności dokręcania śruby pracownikom. Managerki i szefowie muszą też jednak liczyć się z bezlitosnym kalendarzem premier, który źle skoordynowany może sprawić, że produkt przepadnie w marketingowym szumie lub zgra się z wydaniem innej dużej produkcji. Gry wideo są drogie i pochłaniają masę czasu, dlatego niewiele osób pozwala sobie na kupno dwóch dużych tytułów jednocześnie.

CRUNCH za i przeciw

Kwestia pracy nad Cyberpunk 2077, a więc grą, która stała się kultowa zanim się stała, wzbudza wiele emocji w mediach społecznościowych. Poniżej publikujemy kilka wybranych opinii, dość charakterystycznych dla całej dyskusji wokół zjawiska crunchu.

Kate Hobler (Terlecka), członek zarządu ITCorner: „Wszyscy wokoło krytykują CD Projekt Red za wprowadzenie cruncha. Obiecali, że będzie bez, przesuwali premierę Cyberpunka 2077 już kilkukrotnie. Widzę dlaczego. Jednak spójrzmy na to pod innym kątem. Ilu z was wie, jak nieprzewidywalną dyscypliną jest tworzenie oprogramowania? Usłyszałam kiedyś od szanowanego szefa IT z dwudziestoletnim doświadczeniem w branży, że pomyłka (w szacowaniu oprogramowania) rzędu 200 proc. to dobry wynik. CDPR pomylił się o zaledwie 20 – 30 proc. licząc od pierwszych przewidywań daty premiery. To pokazuje ich jakość. Bo w oprogramowaniu przewidywalność produkcji można osiągnąć tylko w systemach o wysokiej jakości. Patrząc na lawinę problemów po wypuszczeniu gier innych producentów, wiem, że CDPR nie zrobi bubla. Nawet jeśli crunch przyniesie niespodziewane błędy, będą one niewielkie i łatwo korygowalne po premierze. Biznes też ma potrzeby i firmy produkujące rozwiązania wysokiej jakości wiedzą o tym i to rozumieją, bo mają zaangażowanych pracowników. A może crunch był pomysłem samych pracowników, a nie szefostwa?”
Marta Gochnio, Head of HR & Back Office, CodiLime: „Crunch to nie są zwykłe nadgodziny i nie sądzę, aby ktoś spoza branży rozumiał wielowymiarowość tego zjawiska. Wzbudza ono wśród >>interesariuszy<< mnóstwo dyskusji i skrajnych emocji nie bez przyczyny. Brałam udział w tym mitycznym zjawisku i nie bardzo umiem je do czegokolwiek porównać, szczególnie tarć na styku >>oczekiwania graczy-jakość-technologia-sztuka-pasja-kosmiczne pieniądze-ogromna presja czasowa<<. Ale też nie pracowałam dla wszystkich branż, być może produkcje, na przykład filmowe, z milionowymi budżetami, wyglądają podobnie”.
Łukasz Ferenc, Business Solutions Consultant, Source Corp: „Burza w szklance wody. CD Projekt wykazał się otwartą komunikacją na temat pracy, na kilka tygodni przed premierą wprowadził finansowe zadośćuczynienie, a internet dywaguje – czy tak można, czy nie, czy etyczne. Już widziałem tekst o problemach w relacjach ludzi tam pracujących w związku z pracującymi sobotami. Rozumiem, że spółka znana i temat chwytliwy, a do tego otwarcie to zakomunikowała, ale jest masa zawodów i pojedynczych jednostek pracujących w nadgodzinach. Nie wspominając o pracujących studentach zaocznych (kilka lat weekendów wyjętych z życia). Jak premiera wypali to będzie, że warto było. W końcu zwycięzców się nie rozlicza”.
Piotr Babieno, prezes Bloober Team: „Czytałem na ten temat dużo i mam takie wrażenie, że nie narzekają ci, którzy się tą pracą cieszą. Nie narzekają ci, którzy są naprawdę zajawieni projektem. Nie jestem też do końca w stanie uwierzyć, że CD Projekt nakazuje każdemu: >>Będziesz siedział tutaj tyle, ile każemy<<. To jest raczej apel pod hasłem: >>Słuchajcie, musimy przycisnąć i jeżeli macie taką możliwość, to będziemy oczywiście za to dodatkowo płacić<<. Znam chłopaków zarządzających i wiem, że to są dobrzy ludzie. Powiem więcej. U nas crunch też jest obecny. Nie będę tu opowiadał pięknych bajek o kulturze pracy, dzięki której udało nam się go uniknąć. Bardzo bym chciał stworzyć taką firmę, gdzie pracujemy od poniedziałku do czwartku, a piątki, soboty, niedziele byłyby wolne. Prawda jest jednak taka, że oczekiwania rynku, akcjonariuszy, a nawet zaryzykuję stwierdzenie, że oczekiwania samych nas, chcących dostarczyć produkt najwyższej jakości, są wysokie i czasem trzeba przyspieszyć. Jeżeli forma tego crunchu nie zaczyna przypominać niewolniczego trybu pod hasłem: >>Nie wyjdziesz stąd, dopóki nie skończysz<<, to nie widzę w tym nic złego. Wszyscy jesteśmy ludźmi. Jeżeli rozmawiamy i rozumiemy czym jest deadline, czym umowy zobowiązujące nas do pewnych warunków, to powinniśmy się dogadać – oczywiście z poszanowaniem ludzi. Jeżeli część ekipy nie może zostać, to jest to dla mnie zrozumiałe. Pracujemy wtedy tym, czym możemy. Tak długo, jak nie niszczy to nikomu rodziny czy zdrowia, rzecz jasna”.
Maciej Nowicki, Creative Director CVVP: „Duże projekty informatyczne są jak duże projekty infrastrukturalne – jeszcze żaden nie został ukończony w terminie i w budżecie. Dużo ważniejsza niż listopadowy termin jest końcowa jakość gry. Świat jest usłany trupami softu i hardware’u, które za wcześnie poszły do sprzedaży”.

Wiadomość o crunchu w CD Projekt Red spotkała się z akcją wyprzedzającą ze strony graczy, szczególnie tych z Polski, rozpieranych przez dumę z sukcesów rodzimego studia. Niektórzy z nich sprawę bagatelizują, porównując twórców gier do kucharza, który zostaje dłużej w pracy w walentynki, albo do chirurga, którego nagle wzywa się na operację. W sprawie walentynek główna różnica polega na tym, że przypadają one jeden dzień w roku, a crunch gejmingowy trwa czasem całe miesiące lub lata. Co się zaś tyczy chirurga, w przeciwieństwie do nagłej operacji Cyberpunk 2077 nie jest nikomu niezbędny do życia. Inny często przytaczany argument, popularny również wśród samych twórców, to przekonanie, że branża kreatywna rządzi się innymi zasadami niż ta bardziej przyziemna część rynku pracy i że tworzenie wielkich dzieł wymaga wielkich poświęceń.

Pomińmy na razie potencjał „wielkości” Cyberpunka 2077, który niedługo zweryfikują za mnie recenzenci. Nie ma wątpliwości, że część kadry to faktyczni wizjonerzy, zapaleńcy i artyści, napędzani nie tylko setkami tysięcy złotych premii rocznej i czterema milionami akcji w programie motywacyjnym, ale też pragnieniem przekraczania artystycznych i technologicznych granic.

Problem w tym, że do realizacji swojej wizji potrzebują oni współpracy setek specjalistów, którzy spełniają ich ambicje kosztem swojego zdrowia i relacji z rodziną, przypłacając to wypaleniem zawodowym. Przykład? Tuż przed premierą gry najbardziej obciążeni są zwykle pracownicy działu QA, czyli testerzy, których pensje często odstają drastycznie od tych otrzymywanych przez programistów czy dizajnerów.

– Największy dramat to testerzy, bo ich traktuje się jak części zamienne. Trzy tysiące złotych brutto „na dziele” to typowa stawka testera – mówił doświadczony programista w rozmowie z Adrianą Rozwadowską z Gazety Wyborczej.

Nie będę nawet pochylać się nad niedorzecznym argumentem, że przecież „każdy, komu się crunch nie podoba, może zmienić pracę”. Nadgodziny, choć obowiązkowe, są w CD Projekt przynajmniej płatne. A są przecież w Polsce studia, które za nadprogramowy wysiłek oferują pracownikom dodatkowe dni urlopu albo – zupełnie bezczelnie – darmową pizzę i piwo. I nawet jeżeli można tych nadgodzin odmówić, w praktyce nie jest to proste.

Specyfikę kultury gamedevu trudno mi wytłumaczyć znajomym pracującym w innych dużych korporacjach. Chociaż studia gier to często olbrzymie machiny zatrudniające setki lub tysiące osób, często wciąż panuje w nich atmosfera niezależnego, garażowego zespołu, w którym wspólnie zarywa się nocki, pracując nad przełomowym dziełem. Najważniejsze decyzje, porozumienia, konflikty i kryzysy wykuwają się w ogniu nocnego crunchu. Nie możesz zostać, bo masz chore dziecko, wizytę u terapeuty albo po prostu wolałbyś zjeść dzisiaj kolację z rodziną? Twój wybór… Ale pamiętaj, że twoje priorytety będą zapamiętane przy obliczaniu premii rocznej i projektowaniu struktury zatrudnienia na następny kwartał. I będą zestawione z priorytetami prawdziwych zapaleńców, którzy wolą mieć pasję niż chore dzieci.

Tak – Wielkie Rzeczy powstają kosztem wielkiego wysiłku i poświęcenia. Najczęściej jednak nie tylko tych, którym te Wielkie Rzeczy zostaną potem przypisane. Zdobycie najwyższych szczytów to niezwykła odwaga i sprawność wspinaczy, ale też ich anonimowych tragarzy. Największe dzieła literackie nie tylko wyszły spod pióra wielkich pisarzy, ale też dzięki tytanicznym wysiłkom ich rodzin i żon, dbających o to, żeby wielkiego pisarza podczas pisania wielkiego dzieła utrzymać, nakarmić lub odciągnąć od niego bawiące się dzieci. A zatem – nawet jeśli Cyberpunk okaże grą absolutnie przełomową, która na zawsze zapisze się w historii naszej kultury, to czy będzie to warte choćby jednego życia złamanego przez crunch? Musimy zadać sobie to pytanie.

Być może w końcu uda się opanować produkcyjny chaos i tworzyć gry w sposób bardziej etyczny i usystematyzowany. Być może będzie to wymagało przeprojektowania skali, w jakiej dziś się je tworzy, i porzucenia technologicznego wyścigu zbrojeń na rzecz kreatywnego dizajnu. To, co z pewnością pomogłoby opracować ten proces, a pewnie prędko się w Polsce nie wydarzy, to solidne uzwiązkowienie branży.

Gry wideo już od dawna nie są niszowym hobby dla dzieciaków, tworzonym w piwnicy przez grupkę zaprzyjaźnionych pasjonatów. To olbrzymia gałąź gospodarki i potężne spółki obracające miliardami na giełdzie. Najwyższy czas, żeby ich pracownicy zorganizowali sobie sprawną reprezentację, która pomoże ucywilizować ich pracę w tej branży.