Niedawno akcjonariusze Meta usłyszeli silny huk i niestety dla nich, okazało się, że miał on związek ze spadkiem wartości walorów koncernu Marka Zuckerberga. Do sytuacji odniósł się Marcin Sokołowski, CEO Sharebee: „Pierwszy raz w 18-letniej historii nieustannego wzrostu FB, a właściwie Meta zaraportowała spadek liczby użytkowników. Dotychczas brak wzrostu i spadki w Stanach i Europie były <<zasypywane>> wzrostem w Azji, natomiast we wczorajszym raporcie pierwszy raz spadki przekroczyły wzrosty (…). Nie pomogły wyniki działu zajmującego się Metaverse. Wprawdzie przychody wzrosły do 2 mld, ale cały unit ma 10 mld straty. Wygląda na to, że Mark potrzebuje jakiegoś dobrego doradcy, który weźmie ten biznes w garść”. I trudno się z tym nie zgodzić, skoro na ten rok prognozowany jest spadek przychodów Mety o 10 mld dol. Według Jakuba Skałbanii z Netwise ma to związek z nowymi zasadami prywatności i blokowaniem przez Apple’a śledzenia danych użytkowników Facebooka przez inne aplikacje. „To nie odpływ użytkowników spowodował dzisiejsze spadki. To informacja, że FB właściwie przegrał już na urządzeniach Apple i nie ma pomysłu kompletnie jak dalej śledzić ruchy na sklepach i skuteczność reklam na iPhone’ach” – podsumowuje Jakub Skałbania.

Raz jeszcze sięgnijmy po wpis Jakuba Skałbanii, tym razem na temat blockchaina. Jak z przekąsem zauważa autor wpisu, każdy fanatyk blockchaina na świecie twierdzi, że „dzięki odpowiednim blockchainom możliwe będzie wszystko – od śledzenie historii chorób osób, przez śledzenie historii żywności aż po śledzenie historii zgłoszeń w ubezpieczeniach między organizacjami, w spójny i niepodważalny sposób”. Tymczasem, kontynuuje Jakub Skałbania: „każda firma robi swój prywatny blokchain i nie ma zamiaru udostępniać danych o zgłoszeniach swoich klientów innym firmom, w rezultacie czego mamy setki blockchainów”. Wniosek? „Blockchain-srokczejn. W obecnym i przyszłym podejściu, w którym każda firma i każde państwo buduje swój blockchain, blockchain to NIC innego jak osobne bazy danych gwarantujące spójność wpisów. Ot, taki dobrze zrobiony SQL z podpisaną kluczem historią update’ów trzymaną na wielu komputerach. Tylko że bez interfejsów, żeby szybko połączyć ją z innymi bazami i z ogromnym hype’em wokół”. A miało być tak pięknie…

Andy Brandt, założyciel Code Sprinters, przyznał, że przy okazji rozgryzania „Nowego Wału” dowiedział się o istnieniu Krajowego Systemu E-faktur. „Jest to idea centralnej bazy danych wszystkich faktur, w formie elektronicznej – czyli logiczna konsekwencja VAT-u (…), do korzystania z której zostaniemy stopniowo przymuszeni poczynając już od 2023 roku. Jak się okazuje stosowny system już działa i nawet można zacząć korzystać z jego dobrodziejstw. Zaglądam więc na stronę https://bit.ly/3Fi3tCE i czytam teksty tam napisane. (…) Po pierwsze dowiaduję się, że system jest wzorowany na rozwiązaniach z takich sprawnych, tanich państw jak Hiszpania, Portugalia oraz Włochy. Twórcy KSF  zapewniają, że <<nie będziemy eksperymentować, a wyłącznie wprowadzone rozwiązania uwzględnimy z praktyką innych krajów>> (…). Po drugie dowiaduję się, że <<wiąże się to z ogromnym nakładem obowiązków administracyjnych na podatników>>. (…) Boję się, jak ten system będzie wyglądał, jeśli nawet jego strona jest ewidentnym przykładem <<roboty wykonanej na odp…ol>>”. Kolejnej, dodajmy.

Oj, dostało się resortowi cyfryzacji od Tomasza Domalewskiego, Head of Sales w Leadenhall Insurance. „Dzisiaj po raz pierwszy od dłuższego czasu zderzyłem się ze ścianą w administracji państwowej. Do tego przypomniały mi się najlepsze filmy Stanisława Barei. Czynność wydawałoby się zwykła… odbiór paszportu mojego małoletniego syna. Od ponad roku używam aplikacji mObywatel w praktycznie większości czynności formalnych: mam tam swój dowód, prawo jazdy, e-recepty, że o certyfikacie covidowym nie wspomnę. Dzisiaj przy odbiorze paszportu w urzędzie paszportowym w Gdańsku obsługująca mnie urzędniczka powiedziała, że mObywatel to nie dowód osobisty i że oni nie uznają mTożsamości, jako dowodu osobistego i wydadzą paszport wyłącznie jak zobaczą plastikowy dowód. Poprosiłem o rozmowę z naczelnikiem wydziału i tu najlepsze… Pani wykręca numer wewnętrzny i mówi: szefie, mamy tu kolejnego mObywatela… Naczelnik powagą swego autorytetu rzucił mi przed nos pismo z Ministerstwa Cyfryzacji, w którym wyjaśnia, iż… mimo że mTożsamość to cyfrowe, zweryfikowane i potwierdzone dane oraz dokumenty, to nie mogą być one traktowane jako dokument tożsamości i tam, gdzie przepisy szczególne nakładają obowiązek weryfikacji tożsamości to jedynym takim dokumentem jest jego fizyczna (czytaj plastikowa) wersja”. Jak podsumowała Anna Streżyńska, była minister cyfryzacji: „5 lat po uruchomieniu mObywatela nadal nie ma skonstruowanych podstaw prawnych. Co tu komentować, w 2017 miałam 4 ustawy zablokowane w rządzie, bo śmiałe innowacje nie były w cenie”. Nadal, zdaje się, nie są…

Marcin Babiak, właściciel Kordo Edukacja, odniósł się do nieznanego do niedawna zjawiska określanego w USA mianem „Big Resignation”, a w Europie „Big Quit”. Ma ono związek z – jak to określa autor wpisu – nowym społeczeństwem, które „nie potrzebuje własnych mieszkań, bo może żyć u rodziców lub w wynajętych. Nie potrzebuje dobrych samochodów, bo żyje w centrach miast lub korzysta z carsharingu. (…) Praca w <<modelu 996>> (od 9:00 do 9:00 przez 6 dni w tygodniu) lub nawet (naszym polskim) 9–17/5 jawi się tylko jako żmudny przerywnik świata wirtualnego. (…) Po miesiącach stresu, lęku o przyszłość, świat młodych ludzi zaczyna odreagowywać. Na całym świecie miliony ludzi miesięcznie rezygnowało w tym roku z pracy.  (…) Czy widzisz objawy „Big Quit” w Polsce?”. Szczerze mówiąc, my nie widzimy.

Artykuł LinkedIn Park pochodzi z serwisu CRN.

Jednak prawda jest taka, że również przed epidemią cybeprzestępcy bez nadmiernego trudu zdobywali zbyt słabo chronione dane uwierzytelniające. Rok temu firma Positive Technologies przeprowadziła test, w którym zleciła wynajętym hakerom przejęcie kontroli nad infrastrukturą teleinformatyczną określonych przedsiębiorstw. Pentesterzy wykonali swoje zadanie w 100 proc. Zazwyczaj potrzebowali około trzech dni na pokonanie zabezpieczeń, a w jednym przypadku wystarczyło zaledwie 10 minut. Zleceniodawcy testu informują, że aż w 61 proc. firm znaleźli łatwy sposób na przejęcie uprawnień administratora.

Positive Technologies zwraca przy tym uwagę na inny poważny problem, jakim jest wykrycie aktywności hakera w sieci. Niemal połowa czynności przeprowadzonych przez pentesterów nie została zauważona, bowiem wykonywane przez nich operacje wtapiały się w zadania realizowane przez użytkowników bądź administratorów (przeciętny atak, mający na celu zdobycie przywilejów admina, składał się z sześciu etapów). Działania te polegały między innymi na tworzeniu nowych uprzywilejowanych użytkowników na hostach sieciowych, eksportowaniu gałęzi rejestru i wysyłaniu żądań do kontrolera domeny.

Pożegnanie z hasłami

Dostawcy systemów bezpieczeństwa poszukują różnych rozwiązań, których celem jest ograniczenie do minimum ryzyka kradzieży danych uwierzytelniających. W tym kontekście eksperci Cisco przedstawili cztery trendy, które pozwalają spojrzeć na kwestie bezpieczeństwa w realiach nowej normalności. Jeden z nich zakłada… rezygnację ze stosowania haseł. Zdaniem przedstawicieli koncernu z San Jose tradycyjne hasła nie mają przyszłości, a zastąpią je zabezpieczenia biometryczne, udzielające dostępu do urządzenia czy aplikacji na podstawie zapisu linii papilarnych, ewentualnie obrazu twarzy czy tęczówki. Zwolennicy tego modelu duże nadzieje pokładają w standardzie FIDO2, który umożliwia uwierzytelnianie bez hasła przy użyciu wewnętrznych lub powiązanych systemów uwierzytelniania, w tym biometrii, albo urządzeń zewnętrznych (kluczy zabezpieczających, smartfonów, smart-watchy). Nie ulega wątpliwości, że jest to krok w odpowiednim kierunku, bowiem tradycyjne hasła często zawodzą, za co należy winić głównie ich użytkowników.

Ciekawe dane na ten temat przynosi analiza sporządzona przez studentów Wydziału Inżynierii Komputerowej Uniwersytetu Cypryjskiego. Młodzi badacze wzięli pod lupę ponad miliard kombinacji loginów oraz haseł, które wyciekły w wyniku różnego rodzaju naruszeń. W puli znalazło się niemal 169 milionów haseł oraz 393 miliony loginów, co oznacza, że bardzo lubią się one powtarzać. Oczywiście najpopularniejszym hasłem pozostaje nieśmiertelne „123456”, które pojawiło się 7 milionów razy. I choć powinno to dać nam wszystkim do myślenia, to siła przyzwyczajenia jest na tyle duża, że przedsiębiorcy jeszcze na długo pozostaną przy tradycyjnych sposobach uwierzytelniania. Tego zdania jest spory odsetek ekspertów ds. bezpieczeństwa.

– Popularność zabezpieczania za pomocą haseł cieszy się dużą popularnością i jak na razie nie zapowiada się, aby cokolwiek w tym zakresie miało ulec zmianie. Wprawdzie biometria jest świetną alternatywą dla tradycyjnych metod, ale od dłuższego czasu nie może ich zastąpić. Na pewno krokiem naprzód jest upowszechnienie biometrii w smartfonach. Proces ten postępuje, ale nawet FIDO2, pomimo swoich niewątpliwych zalet, będzie uzupełniać hasła, a nie je wypierać – tłumaczy Tomasz Fidera, IT Security Analyst w Netology.

Zero zaufania

Koncepcja Zero Trust, którą Cisco wymienia wśród czterech najważniejszych trendów w nowym świecie cyberbezpieczeństwa, jest niemal tak samo odważna jak rezygnacja z tradycyjnych haseł. W ostatnich miesiącach to jeden z najgorętszych tematów w branży nowych technologii. Polityka Zero Trust zakłada, że żaden użytkownik nie może uzyskać dostępu do firmowych zasobów, dopóki nie zostanie potwierdzona jego tożsamość. To bardzo ambitny cel, który wymaga od działów IT autoryzacji każdej próby dostępu. Poza tym samo przejście od tradycyjnej architektury bezpieczeństwa IT, budowanej w pewnym stopniu w oparciu o zaufanie do urządzeń i osób, w kierunku modelu, w którym nie ufamy nikomu, wymaga nie tylko nowych narzędzi, ale również innego sposobu myślenia.

Wiele projektów zabezpieczeń sieci bazuje na filozofii „zamku i fosy”. Wszystko, co znajduje się poza obwodem uważa się za wrogie, a rola firewalli, UTM-ów czy dostępu VPN polega na wzmocnieniu brzegu sieci. Natomiast wewnętrzne urządzenia podłączone do sieci oraz ich użytkownicy obdarzeni są na ogół zaufaniem. Jednak wraz z rosnącą liczbą udanych cyberataków, wiele osób w branży przekonało się, że przychodzi czas na zmianę paradygmatu bezpieczeństwa. Dodatkowym czynnikiem, który zachęca do zmiany strategii jest rosnące wykorzystanie chmury publicznej. Kiedy coraz więcej aplikacji, danych oraz usług zaczęło migrować do AWS-a czy Microsoft Azure, administratorzy bezpieczeństwa zorientowali się, że przepływy sieciowe nie przechodzą już tylko przez sieć korporacyjną, więc narzędzia zabezpieczające brzeg sieci stają się mniej skuteczne.

Wokół nowych trendów narasta wiele mitów. Marketerzy promujący politykę Zero Trust zapewniają, że sprawdzi się ona w każdym środowisku, niezależnie od stosowanego sprzętu oraz aplikacji. Jednak wdrożenie tego modelu jest łatwe tylko w tych przedsiębiorstwach, które dysponują nowoczesnymi rozwiązaniami sieciowymi. Ponadto wprowadzeniu Zero Trust nie sprzyjają popularne protokoły, takie jak P2P oraz Mesh. Drugi mit głosi, że koncepcja ta w żaden sposób nie dezorganizuje pracy firmy czy instytucji. A jednak, jeśli zrobi się to w nieudolny sposób, może ona przynieść de facto więcej kłopotów niż korzyści.

Pod znakiem 2FA

Niektóre przedsiębiorstwa rozpoczynają swoją drogę do Zero Trust od wdrażania uwierzytelniania dwuskładnikowego (2FA). W myśl tej koncepcji użytkownik, aby uzyskać dostęp do zasobów musi w pierwszej kolejności wprowadzić login i hasło, a następnie w celu potwierdzenia poświadczeń użyć tokena. Czasami administratorzy stosują dodatkowe zabezpieczenia, chociażby czas wymagany na autoryzację lub zezwolenie na logowanie z określonych lokalizacji. W teorii istnieje możliwość zwiększania liczby składników uwierzytelniania, aczkolwiek wiąże się to z dodatkowymi kosztami, co  może zniechęcić użytkowników do stosowania tego rozwiązania.

– Wiele wskazuje na to, że firmy pozostaną przy 2FA, żeby niepotrzebnie nie komplikować procesów kontroli dostępu. Wyjątkiem mogą być służby specjalne czy wojsko oraz inne instytucje wymagające wyższego poziomu zabezpieczeń. Natomiast przyszłość należy do aplikacji mobilnych, które będą wypierać inne metody uwierzytelniania wieloskładnikowego – prognozuje IT Security Analyst w Netology.

I owszem, apki znajdują coraz szersze zastosowanie w uwierzytelnianiu dwuskładnikowym, niemniej warto odnotować, że w ostatnim czasie pojawiły się dodatkowe metody poświadczeń – push, kody QR czy biometria. Wydaje się również, że wśród małych i średnich przedsiębiorstw z coraz większą akceptacją zacznie spotykać się uwierzytelnianie wieloskładnikowe (MFA). Proces ten zresztą już się rozpoczął.

– Bariera obecności MFA w sektorze MŚP została przełamana. Ten dodatkowy składnik uwierzytelnienia jest funkcją systemu ochrony firewall (NGFW). W tym przypadku administrator rejestruje token sprzętowy lub mobilny w urządzeniu, przypisuje go użytkownikowi i proces można uznać za zakończony. Tam, gdzie wymagane są dodatkowe poświadczenia użytkownik zostanie o nie zapytany i wykorzysta jedną z dostępnych metod. MFA stało się proste, zarówno z punktu widzenia administracyjnego, jak i użytkowego – podkreśla Sebastian Mazurczyk, Senior System Engineer w Veracompie.

Klucze do królestwa

Liczne naruszenia danych, które stały się problemem nie tylko dla mniejszych firm, ale również globalnych koncernów, a także rozwój pracy grupowej, skutkujący współdzieleniem systemów i aplikacji, wymuszają na działach IT zmianę sposobu myślenia o bezpieczeństwie, a tym samym stosowania nowych narzędzi. Wydaje się niemal pewne, że beneficjentami nowego ładu powinni być dostawcy systemów zarządzania tożsamością IAM (Identity and Access Management) oraz PAM (Privileged Access Management). Pierwsze służą do zarządzania dostępem użytkowników do zasobów informatycznych, takich jak aplikacje, bazy danych, zasoby pamięci masowej i sieci. Zadaniem PAM jest zarządzanie kontami uprzywilejowanymi należącymi do administratorów IT, informatyków oraz serwisantów. Oprogramowanie tego typu wspomaga monitorowanie i zarządzanie kontami o specjalnych uprawnieniach Umożliwia też nadzór nad sesjami uprzywilejowanymi. Coraz częściej wykorzystywaną opcją jest PAM just-in-time, która pozwala nadawać uprawnienia tylko wtedy, gdy zaistnieje taka potrzeba, na dodatek w ściśle ograniczonym przedziale czasu. Znamienne, że w ubiegłym roku Gartner zamieścił oprogramowanie PAM na liście dziesięciu najważniejszych projektów w zakresie cyberbezpieczeństwa. Mamy więc do czynienia z kamieniem milowym w historii tego rodzaju rozwiązań.

– Jeśli nie korzystasz z narzędzi do zarządzania uprzywilejowanym dostępem, nadszedł czas, aby to zrobić. Złoczyńcy ścigają uprzywilejowanych użytkowników, bo oni mają dostęp do wrażliwych danych – mówi David Mahdi, Senior Research Director w Gartnerze.

W Polsce systemy PAM są bardzo często stosowane w dużych instytucjach. W  mniejszych firmach spotyka się je bardzo rzadko. Wynika to ze struktury administracyjnej mniejszych podmiotów i złożonej implementacji rozwiązań PrivilegedAccess Management. Ponadto do obsługi takich systemów trzeba oddelegować wykwalifikowanego pracownika. Nie zmienia to faktu, że rodzime firmy zaczynają coraz poważniej myśleć o kwestiach związanych z zarządzeniem tożsamością oraz kontrolą dostępu. Specjaliści sygnalizują pozytywne zmiany w postawach wśród użytkowników oraz integratorów. Ci ostatni myślą bardziej kompleksowo i zamiast przedstawiać klientowi pojedyncze rozwiązanie wskazanego producenta, zaczęli koncentrować się na prezentacji planu podniesienia bezpieczeństwa w określonych obszarach. I ten sposób wydaje się, na ten moment, najbardziej skuteczny i godny polecenia.

Zdaniem specjalisty

Sebastian Mazurczyk, Senior System Engineer, Veracomp  

Polityki dostępu nie dotyczą już tylko samych użytkowników. Precyzyjna kontrola musi obejmować również urządzenia i aplikacje, ponieważ te odgrywają równie ważną rolę w przetwarzaniu danych. Proces implementacji tego typu mechanizmów składa się z kilku etapów. Trzeba określić i zdefiniować zasoby, które będą podlegały kontroli, czyli użytkowników, aplikacje i urządzenia, a następnie zastosować narzędzia, które będą integrowały się z istniejącymi systemami i umożliwiały określenie mniej lub bardziej szczegółowych polityk. Na przestrzeni ostatnich lat tego typu mechanizmy stały się jednym z podstawowych punktów zainteresowania większych firm i organizacji, które coraz bardziej koncentrują się na zabezpieczeniu zasobów o strategicznym i biznesowym znaczeniu dla przedsiębiorstwa. W mniejszych firmach proces ten postępuje znacznie wolniej.

  

Paweł Rybczyk, Senior Territory Sales ManagerCEE & CIS, Wallix  

Mobilne aplikacje mogą zastąpić sprzętowe tokeny przede wszystkim ze względu na dużą wygodę. Token to kolejny przedmiot, który użytkownik musi mieć przy sobie i o nim pamiętać. Dlatego szybko rozwija się uwierzytelnianie wykorzystujące czynniki biometryczne. Nowoczesne smartfony już posiadają funkcje rozpoznawania twarzy czy linii papilarnych użytkownika. Dlatego wydaje się, że przyszłość należy do tokenów programowych i biometrii. Osobną kwestią jest wykorzystanie tego typu rozwiązań w biznesie. O ile duże firmy już ich używają, o tyle małe i średnie pozostają pod tym względem w tyle. Niemniej również w ich przypadku obserwujemy trend wzrostowy. Może go przyspieszyć MFA oferowane w modelu as a service. Administrator skupia się na określeniu dostępów dla użytkowników i metod uwierzytelniania, platformę zaś utrzymuje usługodawca.

  

Artykuł Nowa era uwierzytelniania: bez haseł i zaufania pochodzi z serwisu CRN.

Z drugiej strony „The Economist” twierdzi, że zalety blokchaina są wyolbrzymiane. Niemniej to samo można powiedzieć o każdej nowej technologii cieszącej się ponadprzeciętnym zainteresowaniem mediów. Analitycy czasami porównują wręcz blockchain z bańką internetową, pompowaną na przełomie wieków przez nadmierny entuzjazm oraz działania spekulacyjne. Jednak pomimo rozmaitych zawirowań dotcomy odgrywają kluczową rolę w światowym biznesie. „Internet połączył świat, a blockchain go rozliczy” – zapowiadają autorzy książki „Kryptowaluty” (Michał Grzybkowski i Szczepan Bentyn). Czy ich przepowiednia się sprawdzi? Odpowiedź na to pytanie poznamy nie wcześniej niż za kilka lat.

Przypomnijmy, że blockchain wypłynął na szersze wody dekadę temu, stając się fundamentem do tworzenia bitcoina, a w kolejnych latach innych kryptowalut. W międzyczasie okazało się, że technologię tę można z powodzeniem wykorzystać w biznesie. Blokchain umożliwia bezpieczne przekazywanie wartości (dokumentów, tożsamości lub środków płatniczych) przez nadawcę do odbiorcy, bez udziału pośredników. W praktyce jest to rozproszona, współużytkowana baza danych, zarządzana przez sieć komputerów, które funkcjonują według określonych z góry zasad.

Każdy uczestnik sieci ma własną kopię bazy, działa na równych prawach i może inicjować oraz weryfikować zmiany. Niemniej wszelkie modyfikacje dokonywane są na zasadach konsensusu wymuszonego przez protokół. Wpisywane dane są niezmienne i nie można ich cofnąć. System bazuje na zaawansowanych metodach matematycznych i zabezpieczeniach kryptograficznych, których na razie nikomu nie udało się złamać.

Blockchain zdobywa świat

Blockchain w 2016 r. podczas Światowego Forum Ekonomicznego zaliczono do najważniejszych dziesięciu wschodzących technologii, w tym samym roku zadebiutował w zestawieniu Gartner HypeCycle. Z biegiem dni pojawia się coraz więcej pomysłów na zastosowanie tej technologii. Najczęściej wymienia się ją w kontekście zdecentralizowanych systemów płatności, roszczeń ubezpieczeniowych, zarządzania łańcuchem dostaw, dokumentacji medycznej, a nawet ochrony przed naruszeniem praw autorskich. Co ciekawe, blockchain stosunkowo szybko zyskał uznanie w oczach szefów światowych koncernów, a wśród jego użytkowników znajdują się m.in. Amazon, Alibaba, American Express, Disney, Grupa Carrefour, Maersk oraz Nestle.

W ubiegłym roku McKinsey Global Institute opublikował raport poświęcony tej technologii, opierając się na obserwacjach poczynionych w 70 firmach z 14 branż, przy czym najliczniejszą grupę stanowiły instytucje finansowe oraz ubezpieczeniowe. Autorzy dokumentu uważają, że w krótkim okresie największą korzyścią wynikającą z wdrożenia systemu blockchain będą redukcje kosztów i ułatwienie interakcji pomiędzy instytucjami współpracującymi w zakresie prowadzenia dokumentacji i uzgadniania transakcji. Natomiast z biegiem czasu umożliwi on przekształcenie modeli biznesowych i zapewni pozyskiwanie nowych źródeł przychodów.

Według analityków McKinseya w najbliższych latach największymi beneficjentami tej technologii będą instytucje finansowe, ochrona zdrowia i administracja rządowa. W Estonii i Zjednoczonych Emiratach Arabskich blockchain już dziś wspomaga administrowanie państwem. Popularność tego standardu bardzo szybko rośnie na Malcie, która zyskała nawet przydomek „Wyspa blockchain”, a także w Szwajcarii czy Singapurze. Wprawdzie Polska nie należy do liderów w dziedzinie realizacji projektów blockchainowych, ale potencjał w postaci zdolnych deweloperów czy liczba software house’ów pozwalają z optymizmem patrzeć na rozwój tego segmentu rynku. Innym pozytywnym akcentem jest podpisana w grudniu ubiegłego roku umowa pomiędzy Ministerstwem Cyfryzacji i Giełdą Papierów Wartościowych dotycząca współpracy w obszarze zastosowań systemów blockchain w przestrzeni publicznej. Obaj partnerzy chcą przede wszystkim zwiększyć wykorzystanie technologii na rynkach kapitałowych, a następnie wszędzie tam, gdzie mogą poprawić wydajność oraz skuteczność procesów w gospodarce i administracji.

Pierwsze projekty nad Wisłą

W ciągu ostatnich dwóch lat zauważa się rosnące zainteresowanie praktycznymi zastosowaniami technologii blockchain w biznesie. Pierwsze projekty zaczynają powstawać również w Polsce. Przykładowo jednym z problemów, z jakimi borykają się ośrodki medyczne, jest wymiana informacji. Dotyczy to chociażby historii choroby pacjenta, która znajduje się w różnych miejscach. Placówki, które gromadzą takie dane w wersji elektronicznej, nie mają możliwości ich przekazania do innych punktów. Gdy zaistnieje taka potrzeba, pacjent musi pozyskać informacje w wersji papierowej i dostarczyć je osobiście odpowiedniej przychodni lub szpitalowi. W rezultacie niepotrzebnie traci czas. Z kolei lekarze bazują tylko na wywiadzie i ograniczonej historii dostępnej w ramach danego ośrodka, co może wpływać na jakość diagnozy i decyzji o sposobach leczenia. Blockchain ma być receptą na uzdrowienie niesprawnego systemu informacji. Realizacji tego zadania w Polsce jako pierwsze podjęło się Atende, choć integrator na razie nie chce zdradzać szczegółów dotyczących przedsięwzięcia.

– Niebawem będziemy mogli powiedzieć więcej o tym projekcie. Na razie znajduje się on w fazie realizacji – tłumaczy Michał Legumina, dyrektor działu innowacji i rozwoju Atende.

Wiadomo, że blockchain umożliwi kompleksową i bezpieczną wymianę danych, a pacjenci będą ostatecznymi właścicielami swojej elektronicznej dokumentacji medycznej. Lekarze, farmaceuci oraz ubezpieczyciele będą mogli zażądać pozwolenia na dostęp do danych. Niemniej każda taka interakcja będzie kontrolowana i rejestrowania jako transakcja w sieci blockchain. Warto dodać, że Atende ma już na swoim koncie wdrożenie bazujące na opisywanej technologii. Integrator wspólnie z Exea Data Center wdrożył w Toruńskim Centrum Usług Wspólnych system Atende ChainDoc, wspierający uwierzytelnianie dokumentów przekazywanych drogą elektroniczną, dzięki czemu ograniczono konieczność korzystania z papieru. Toruńska instytucja obsługuje 75 miejskich placówek i księguje rocznie ponad 46 tys. dokumentów. Tak duża liczba danych generuje olbrzymie koszty związane z ich przetwarzaniem a także archiwizowaniem.

Nie mniej ambitny projekt realizuje Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Usługa eVoting umożliwia udział w zdalnych głosowaniach akcjonariuszom spółek publicznych. Instytucja blisko współpracuje z IBM-em, ponieważ system bazuje na rozwiązaniu Hyperledger Fabric, w którego rozwój amerykański koncern mocno się angażuje.

– Nie ukrywam, że było to dla nas duże wyzwanie. Na tę chwilę nie ma zbyt wielu produkcyjnie działających rozwiązań, które mogłyby posłużyć jako model postępowania. Ważne jest zatem włączenie menedżerów w dyskusje o rejestrach rozproszonych i samej technologii oraz edukacja na poziomie zapewniającym zrozumienie rozproszonego podejścia do biznesu oraz ocenienie wartości dodanej, jaką ta technologia może zaoferować – mówi Rafał Wawrzyniak, dyrektor Działu Eksploatacji Systemów Informatycznych w KDPW.

Akcjonariusze są uprawnieni do podejmowania decyzji w sprawach spółek. Jednakże wielu z nich nie korzysta z tego przywileju ze względu na czas i koszty dojazdu. Wprawdzie prawo dopuszcza możliwość zdalnego głosowania, ale do czasu eVotingu nie powstało żadne rozwiązanie umożliwiające zrealizowanie tego zadania w praktyce. System wykorzystuje tzw. permissioned blockchain i zapewnia obsługę walnych zgromadzeń spółek publicznych, w tym również głosowanie akcjonariuszy na odległość.

Daleka droga przed nami

Rodzimi integratorzy nie tylko wykazują zainteresowanie blockchainem, ale wiążą z nim spore nadzieje. Na razie tylko nieliczni mogą pochwalić się wdrożeniami bazującymi na tej technologii. Jedną z największych barier jest brak kompetencji, seryjnych produktów, a także samej standaryzacji. Nawet przedsiębiorstwa, które mają na swoim koncie tego typu projekty, przyznają, że podczas ich realizacji czekały na nich różne niespodzianki.

– Najczęściej wynikały one z większej, niż zakładaliśmy, złożoności samego procesu. Mieliśmy świadomość, że tworzymy rozwiązanie na przyszłość. Niemniej konieczne było znalezienie formuły umożliwiającej skorzystanie z niego przy obecnym stanie regulacji prawnych. Zaskoczyło nas, jak wiele czynności musieliśmy wykonać, aby sprostać temu wyzwaniu – przyznaje Rafał Wawrzyniak.

Co ciekawe, niektórzy integratorzy chcieli podzielić się z nami informacjami na temat wdrożeń. Niestety, ich klienci nabierali wody w usta: nie chcielibyśmy o tym rozmawiać, sprawa jest nieaktualna – przyznała przedstawicielka firmy ubezpieczeniowej. Tego typu sytuacje zdarzać się będą wielokrotnie, gdyż blockchain wciąż znajduje się w fazie niemowlęcej.

Artykuł Blockchain rozliczy świat pochodzi z serwisu CRN.

Rajan Krishnan zaznaczył też, że wszystkie luki w zabezpieczeniach oprogramowania dostępnego w chmurze są łatane natychmiast, gdy tylko pojawi się poprawka. Przy czym nie wiąże się to z koniecznością przerwy w pracy rozwiązań, więc eliminowana jest potrzeba budowania środowisk testowych i angażowania cennego czasu administratorów w weryfikację, czy nowa wersja oprogramowania działa poprawnie. Jest to ważne także dlatego, że – według statystyk – większość poważnych wycieków danych była możliwa, ponieważ oprogramowanie nie było załatane, nawet jeśli od wielu miesięcy były dostępne jego aktualizacje.

Ochrona towarów z łańcuchem bloków

Zdaniem menedżerów Oracle’a mechanizm blockchain, zapewniający uwierzytelnianie cyfrowych transakcji, jest już wystarczająco dojrzały, aby stosować go w najbardziej wymagających, produkcyjnych środowiskach IT. Podczas konferencji OpenWorld kilku klientów koncernu zaprezentowało sposób, w jaki korzystają z blockchaina obecnego w rozwiązaniach chmurowych tej marki (m.in. Supply Chain Management i Enterprise Resource Planning). Wśród nich była brytyjska firma Everledger, która specjalizuje się w rozwiązywaniu różnego typu problemów oraz optymalizacji procesów biznesowych i operacyjnych z wykorzystaniem najnowszych rozwiązań dostępnych na rynku.

Blockchain pomaga w zapewnieniu klientom Everledger z różnych sektorów gospodarki (przetwórstwo kamieni szlachetnych, obrót dziełami sztuki lub ekskluzywnymi towarami, które często są podrabiane, takimi jak zegarki, torebki, odzież, perfumy) tego, że transakcje na każdym etapie realizacji projektu są bezpieczne, wiarygodne i nie istnieje ryzyko ingerencji w proces łańcucha dostaw osób z zewnątrz, np. w celu wprowadzenia do obrotu fałszywych produktów, manipulacji ceną, kradzieży itp. Bazująca na mechanizmie blockchain relacyjna baza danych ułatwia także prowadzenie analiz biznesowych zgromadzonych informacji. Szacunkowe oszczędności z wykorzystania tego typu technik Everledger ocenia na miliony dolarów rocznie.

Uczenie maszynowe ułatwia analizę danych

Oracle stawia na sztuczną inteligencję we wszystkich swoich produktach. Mechanizm ten trafił ostatnio również do dostępnych w chmurze aplikacji Enterprise Resource Planning i Enterprise Performance Management, dzięki czemu zwiększono wydajność i dokładność obsługiwanych przez nie procesów biznesowych.

Automatyczne uczenie wykorzystywane jest w wielu funkcjach tych aplikacji, m.in. asystentach do raportowania wydatków i zarządzania projektami oraz zaawansowanych mechanizmach kontroli finansowej (zapewniają ciągłą analizę transakcji, ustawień i konfiguracji w celu automatyzacji audytów oraz zapobiegania wyciekom finansowym). Usprawniono także narzędzia do zarządzania łańcuchem dostaw. Dzięki integracji z rozwiązaniem kupionej przez Oracle w 2018 r. firmy DataFox możliwe stało się wzbogacenie profili dostawców o wyszukiwane przez sztuczną inteligencję dane przedsiębiorstw, aby podnieść jakość ich oceny i klasyfikacji. Sztuczna inteligencja jest wykorzystywana też w innych produktach Oracle’a. Ułatwia budowanie środowisk IoT, usprawnia komunikację z użytkownikami (interfejs aplikacji dostarcza dane, których użytkownicy akurat potrzebują) oraz jest przydatna w pracy działów marketingu – zapewnia tworzenie ofert w czasie rzeczywistym, na bazie profili klientów i bazy danych dokonywanych przez nich zakupów.

Artykuł Blockchain i AI to już teraźniejszość pochodzi z serwisu CRN.

W kwestii tego, o czym będzie się dużo mówiło w 2019 r., pewne rzeczy łatwo przewidzieć. W dużej mierze obszary innowacyjności pozostają te same od kilku lat. Przez najbliższych kilkanaście miesięcy będziemy nadal dużo słyszeć o cyfrowej transformacji, przetwarzaniu w chmurze, sztucznej inteligencji, bezpieczeństwie czy IoT.

Choć mało kto już wątpi, że chmura to przyszłość IT, w naszym kraju wciąż nie ma wielu odważnych przedsiębiorców, by sprawdzić to na własnej skórze. Sytuację może zmienić coraz bardziej konkretna wizja chmury hybrydowej. Warunki do tego stwarzają najwięksi dostawcy. Po dwóch latach zapowiedzi Microsoft wreszcie udostępnił Azure Stack – platformę IaaS dla chmury prywatnej, która może być łączona z publicznym Azure’em. Amazon Web Services, lider na rynku public cloud, poprzez partnerstwo technologiczne oferuje hybrydowe środowisko VMware on AWS.

Tworzenie hybrydowej chmury ma też ułatwiać współpraca AWS z Cisco. Z kolei Google Cloud Platform wchodzi w sojusze z VMware’em i Nutanixem. W przygotowaniu oferty chmury hybrydowej, skutecznym jej wdrażaniu i zarządzaniu tym skomplikowanym środowiskiem dużą rolę będą odgrywać integratorzy. Łączenie chmur powinno stać się dla nich nowym, zyskownym zajęciem.

Cyfrowa transformacja – znowu…

„Digital transformation” to pojęcie – podobnie jak „innowacyjność” – odmieniane w ostatnich latach przez wszystkie przypadki i pojawiające się przy każdej nadarzającej się okazji. Przedstawiane przy tym często jako panaceum na wszelkie problemy przedsiębiorstw. Obecnie, po skonfrontowaniu obietnic z rzeczywistością, do cyfrowej transformacji klienci podchodzą już dużo ostrożniej.

W prognozach na 2019 r. analitycy z Forrestera twierdzą, że w tym roku przedsiębiorstwa cyfrową transformację będą traktować zdecydowanie bardziej pragmatycznie. To dlatego, że sparzyły się na zapewnieniach dostawców, iż radykalnie zmieni ona ich modele biznesowe bez konsekwencji dla codziennych działań operacyjnych. W rezultacie zarządy będą się decydować na wdrażanie skromniejszych projektów. Zamiast całościowych działań o szerokim zasięgu skupią się na inwestycjach prowadzących do przyrostowych i koniecznych zmian w swoich operacjach. Będą dążyć do wymiernych efektów transformacji cyfrowej, chociażby takich jak zwiększenie rentowności dzięki automatyzacji.

Niektóre z tych przedsiębiorstw będą odnosić większe sukcesy w działaniach, inne zaś czeka porażka. Forrester przewiduje, że jedna czwarta firm całkowicie wstrzyma cyfrową transformację, co doprowadzi je do utraty udziałów w rynku. Z drugiej strony jedynie 15 proc. przedsiębiorstw „w pełni pomyślnie przejdzie transformację, wykorzystując zorientowany na klienta, zwinny model dostarczania produktu na rynek, wsparty nowoczesnym rozwojem i architekturą”.

Bez względu jednak na indywidualne rezultaty firm, z uwagi na związane bezpośrednio z transformacją cyfrową globalne nakłady inwestycyjne – szacowane w latach 2018–2021 na 5,9 bln dol. (dane IDC) – pozostanie ona głównym obszarem rozwoju biznesu.

Więcej przetwarzania brzegowego

W dużej mierze z myślą o Internecie rzeczy promuje się od pewnego czasu przechodzenie od scentralizowanej lokalnej i chmurowej architektury centrum danych do przetwarzania brzegowego. Znaczenie edge computingu ma rosnąć w związku z potrzebą generowania i wykorzystywania danych bez wprowadzania znaczących opóźnień. Tym bardziej że w firmach coraz więcej informacji przetwarza się w czasie rzeczywistym. Gdy rośnie ilość danych, wysyłanie wszystkich do centralnej serwerowni bądź chmury spowalnia działanie systemu. Krótko mówiąc, edge computing ma przyspieszyć podejmowanie decyzji, a jednocześnie ograniczać koszty związane z niepotrzebnym transferem danych w sieci.
Zdaniem analityków na inwestycje w infrastrukturę do
przetwarzania brzegowego ma decydować się coraz więcej branż, wśród nich: handel detaliczny, ochrona zdrowia, finanse i media użytkowe. Sektory gospodarki, które wykazują zapotrzebowanie na przetwarzanie, pamięć masową i obsługę sieciową, umiejscowione są jak najbliżej użytkownika końcowego.

Edge computing będzie potrzebny także w przypadku pojazdów autonomicznych. Jeśli bowiem w tej dziedzinie priorytetem ma być zapobieganie wypadkom i bezpieczeństwo, wymaga to wydajnego i jak najszybszego przetwarzania, a takie właśnie oferuje edge computing. Przekazywanie danych czasu rzeczywistego na brzeg sieci, a następnie do chmury i z powrotem do samochodu nie wchodzi w grę. Zamiast tego potrzebna będzie infrastruktura brzegowa, w której wielkie ilości danych będą natychmiast buforowane, przetwarzane i analizowane.

Bez względu na to, czy autonomiczne pojazdy wejdą do użytku, już teraz zastosowań dla edge computingu powinno przybywać. Postęp napędzać ma wykorzystanie sztucznej inteligencji, większych możliwości magazynowania i przetwarzania danych oraz łatwiejsze integrowanie funkcjonalności brzegu z chmurą, dzięki czemu nie trzeba będzie całej infrastruktury tworzyć od zera.

IoT – cała wartość danych

O potencjale Internetu rzeczy i inteligentnych urządzeń słyszymy od kilku lat, ale dotąd z jego wykorzystaniem nie było najlepiej. Według analityków może się to zmienić już w bieżącym roku. Przykładowo Gartner prognozuje, że w 2019 r. będzie na świecie funkcjonować już 14,2 mld połączonych ze sobą rzeczy, a do 2021 r. ma być ich 25 mld. Wszystkie będą generować dane, które mają być „paliwem” napędzającym IoT. Zdaniem analityków od zdolności firm czy instytucji do wykorzystania całego mnóstwa informacji będzie zależał ich długofalowy sukces. Pomocą ma być sztuczna inteligencja, która ułatwi przetwarzanie danych pozyskiwanych z urządzeń Internetu rzeczy, w tym wideo, statycznych obrazów, mowy, statystyk ruchu sieciowego oraz danych z czujników.

Nowe generacje sensorów zapewnią wykrywanie większej liczby różnego rodzaju zdarzeń, a ceny mają być bardziej przystępne. Dodatkowo czujniki mają być przystosowane do obsługi nowych aplikacji, a inteligentniejsze algorytmy umożliwią pozyskiwanie coraz bardziej wartościowych informacji.

Wiele firm, które decydują się na wdrażanie projektów IoT już teraz (lub w najbliższej przyszłości), chce handlować danymi zbieranymi przez ich produkty i usługi. Według analityków w ciągu pięciu najbliższych lat zakup i sprzedaż pozyskiwanych informacji ma stać się podstawą funkcjonowania dużej liczby systemów IoT. Analitycy twierdzą wręcz, że w wielu przypadkach wartość danych przerośnie wartość obecnych dochodów poszczególnych firm.

Tę wizję zaburza nieco analiza Gartnera, zgodnie z którą firmy z listy Fortune 2000 w ostatnim czasie nieco ograniczyły zakupy sprzętu i oprogramowania do IoT – ze względu na niedobór posiadanych kompetencji. Chociaż 25 proc. wspomnianych przedsiębiorstw uznaje Internet rzeczy za najważniejszą inicjatywę w swojej organizacji, to aż 90 proc. z nich napotyka przeszkody w skutecznym wdrażaniu IoT, ze względu na brak specjalistycznej wiedzy.

To jednak, co stanowi barierę dla klientów, może być szansą dla integratorów, którzy takie właśnie umiejętności będą w stanie zaoferować. Badania analityków dotyczące Internetu rzeczy wykazują, że bezpieczeństwo stanowi niezmiennie największe wyzwanie dla firm wdrażających tego rodzaju systemy. Wynika to często z braku kontroli nad źródłem i postacią oprogramowania oraz sprzętu wykorzystywanego w inicjatywach związanych z IoT. To kolejny obszar, w którym integratorzy mogą się wykazać.

Chmura publiczna – wszystko pozamiatane?

Zdecydowana większość globalnego rynku chmury jest podzielona pomiędzy czterech głównych światowych graczy: Google’a, Amazona, Alibabę i Microsoft. Według raportu Goldman Sachs w 2017 r. w ich posiadaniu było 54 proc. rynku, a w 2019 r. ten udział ma wzrosnąć aż do 84 proc. Oznacza to, że do pozostałych graczy będzie należało zaledwie 16 proc.

Jak twierdzą analitycy, chociaż „wielka globalna czwórka” systematycznie powiększa swój udział w rynku chmury, nadal pozostanie na nim miejsce dla mniejszych dostawców. Jednak pod warunkiem, że zaoferują oni niszowe lub bardziej specjalistyczne rozwiązania niż giganci.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (udostępnionych jesienią 2018 r.) obecnie z płatnych usług chmury obliczeniowej korzysta w Polsce zaledwie 11,5 proc. przedsiębiorstw. Odsetek używających chmury jest skorelowany z wielkością firmy – w największym stopniu chmurę wykorzystują duże przedsiębiorstwa, zatrudniające przynajmniej 250 pracowników. Niespełna 12 proc. to wciąż niewiele, ale wykorzystanie chmury może tylko rosnąć, a wzrost ten zapewne wcześniej czy później wyraźnie przyspieszy.

Gartner przewiduje, że do 2025 r. aż 80 proc. przedsiębiorstw na świecie całkowicie zrezygnuje ze swoich lokalnych centrów danych, przenosząc obciążenia do chmury oraz korzystając z usług kolokacji i hostingu. Masowe wyłączanie tradycyjnych, firmowych data center zmusi integratorów do zmiany modelu biznesowego. Przy czym model „as a Service” wymaga nowego sposobu myślenia. Jeśli ktoś wcześniej wiązał swój biznes z dostarczaniem wyłącznie infrastruktury on-premise, wybierając dostawców przynoszących największe dochody, to teraz – jeżeli przewidywania się sprawdzą – coraz częściej będzie zmuszony podjąć ryzyko i działać po nowemu.

Firewall ostatniej instancji

Malware typu ransomware i cryptomining oraz trojany bankowe to trzy główne zagrożenia, jeśli chodzi o złośliwe oprogramowanie w rozpoczynającym się 2019 r. Co prawda, spadła liczba infekcji przy użyciu ransomware’u, ale złośliwe oprogramowanie tego typu trudniej jest zidentyfikować, trudniej również odzyskać dane bez płacenia okupu. Odpowiedzią na zagrożenie powinno być oferowanie inteligentnego backupu, firewalli nowej generacji, skutecznego oprogramowania antywirusowego i szkoleń.

W 2019 r. cyberprzestępcy jeszcze bardziej skupią się na najsłabszym ogniwie systemu IT, czyli użytkownikach końcowych. Przesunięcie wektora ataku z sieci na użytkownika powinno skłonić klientów do przemyślenia na nowo strategii bezpieczeństwa i w efekcie wzrostu przekonania, że kluczem jest świadomość pracowników.

Od lat najskuteczniejszą metodą ataku jest phishing, a więc wykorzystanie przez cyberprzestępców socjotechniki i zebranych wcześniej informacji o potencjalnej ofierze. Jeżeli potraktować pracownika jako ostatnią instancję firewalla, to musi on dysponować wiedzą na temat tego, jak unikać zagrożeń. W bieżącym roku będzie rosło znaczenie narzędzi szkoleniowych z zakresu bezpieczeństwa, których ideą działania jest symulowanie ataków. Systematyczne testowanie zachowania personelu w obliczu ataku prowadzi do wytrenowania właściwych reakcji i znacznego podniesienia poziomu bezpieczeństwa w firmie.

W kontroli dostępu coraz ważniejsze będzie – zdaniem ekspertów – uwierzytelnianie dwuskładnikowe, a nawet eliminowanie loginów i haseł. W przeszłości było zbyt wiele przypadków kradzieży danych uwierzytelniających, aby uważać login i hasło za skuteczną ochronę. Dlatego na znaczeniu zyskiwać będzie biometria i inne bezpieczne metody ochrony dostępu.

Wciąż w użyciu jest wiele aplikacji, które wymagają praw administratora, a sposób, w jaki są skonfigurowane, daje użytkownikowi dostęp do całej firmowej sieci. Kolejnym problemem okazują się prawa dostępu przydzielane zewnętrznym pracownikom, tym bardziej że – wobec braku własnych specjalistów IT – firmy korzystają z outsourcingu. W rezultacie w 2019 r. będzie coraz więcej okazji do sprzedaży rozwiązań do zarządzania dostępem uprzywilejowanym (Privileged Access Management – PAM).

O co chodzi z tym SD-WAN?

Dla przedsiębiorstw decydujących się na transformację cyfrową, korzystających z chmury i aplikacji generujących duże ilości danych, wydajna, niezawodna, bezpieczna i łatwa w obsłudze sieć staje się priorytetem. Wśród najgorętszych tematów na rynku sieciowym w bieżącym roku znajdzie się programowalna sieć rozległa (SD-WAN). Kolejni liczący się dostawcy starają się włączyć tego typu rozwiązania do swoich ofert, przejmując producentów specjalizujących się w jej dostarczaniu.

SD-WAN umożliwia administratorom IT wdrażanie sieci prywatnych w internecie przez oddzielenie warstwy oprogramowania od sprzętu. Definiowane programowo sieci rozległe mają zapewniać większą elastyczność i efektywność w łączeniu oddziałów firm rozrzuconych na dużym obszarze geograficznym i obsługujących rozproszone obciążenia, aplikacje do udostępniania wideo i systemy telefonii VoIP. SD-WAN, która przynosi rewolucję w sieciach rozległych, bazujących dotąd na MPLS i routerach, poprawia wydajność aplikacji i bezpieczeństwo, a jednocześnie obniża koszty transferu danych.

Kolejnym zjawiskiem, które można zaobserwować na rynku sieciowym, jest powiększanie się grupy producentów oferujących przełączniki sieciowe mogące obsługiwać systemy operacyjne niezależnych dostawców. Zauważalny w ostatnich latach rozwój technik wirtualizacji sieci, takich jak SDN (Software-Defined Networking) oraz NFV (Network Functions Virtualization), doprowadził do oddzielenia systemu operacyjnego, płaszczyzny sterowania i funkcji sieciowych od sprzętu. W rezultacie możliwe stało się uruchamianie na urządzeniach sieciowych niezależnego od nich oprogramowania.

W odpowiedzi na zapotrzebowanie ze strony operatorów centrów danych oraz dużych przedsiębiorstw producenci coraz częściej poszerzają ofertę o model Open Networking. Gdy centra danych w coraz większym stopniu stają się definiowane programowo, otwartość systemu zapewnia klientom większy wybór, elastyczność, automatyzację i skalowalność w obszarze infrastruktury sieciowej.

Nowi giganci zmieniają oblicze rynku

Nie ma dobrych wieści dla chcących konkurować z rynkowymi gigantami działającymi według nowych modeli biznesowych. Choć wciąż w branży IT będą pojawiać się startupy usiłujące wykorzystać kolejne trendy technologiczne, to zdaniem wielu analityków tacy potentaci, jak Apple, Microsoft, Amazon, Google i Facebook, będą konsekwentnie zwiększać dominację na wielu rynkach.

W opinii Gartnera w 2019 r. firmy te zanotują dwucyfrowe wskaźniki wzrostu, przyciągając coraz większą liczbę użytkowników na całym świecie. Analitycy przewidują też, że do 2022 r. powinny one uzyskać w swoich branżach średnio po 40 proc. udziałów w światowym rynku.

Jednak ich dominacja to problem nie tylko dla startupów, a przede wszystkim dla dotychczasowych liderów rynku. Jak zauważa Ettienne Reinecke, CTO w Dimension Data, takie koncerny jak Apple, Microsoft, Amazon, Google czy Facebook, nie kupują technologii od tradycyjnych dostawców sprzętu – HPE, Della, Cisco czy IBM-u – działających w modelu OEM. Zamiast tego pozyskują rozwiązania lub komponenty od dostawców działających w modelu ODM, pisząc swój własny kod i tworząc własne rozwiązania. Ogranicza to rynek, na którym operują producenci OEM. Jeśli dodać do tego nowe, oferowane na dużą skalę wzorce konsumowania IT – jak IaaS czy SaaS – to rynek tradycyjnych dostawców infrastruktury jeszcze bardziej się kurczy. Już teraz w niektórych obszarach producenci OEM konkurują o niespełna 40 proc. całego rynku. Dlatego w ciągu najbliższych 3–5 lat jego oblicze może się bardzo zmienić.

Blockchain – wiele hałasu o nic?

Nie jest jasne, ile naszej uwagi w rozpoczynającym się roku będzie przyciągać nowa technologia, która stoi za powstaniem kryptowalut. Z jednej strony istnieją raporty (np. Deloitte), które mówią, że przedsiębiorstwa zaczynają przechodzić od projektów proof of concept do fazy realnych aplikacji. Ich autorzy twierdzą, że w 2019 r. należy spodziewać się większego wykorzystania blockchaina do zwiększania możliwości istniejących systemów lub tworzenia zupełnie nowych modeli biznesowych.

Z drugie strony ten sam Deloitte przyznaje, że chociaż na świecie blockchain zbliża się do szczytu popularności, to powszechność tych rozwiązań w Europie Środkowo-Wschodniej wciąż jest niewielka. Ponad połowa liderów i menadżerów firm uważa, że zachwyt nad jego możliwościami jest przesadzony, a tylko jedna czwarta przyznaje, że poczyniła już w tym obszarze inwestycje.

Nie brakuje też ekspertów, którzy uważają, że wokół blockchaina powstało wiele hałasu, ale ten przekaz ma niewiele wspólnego z rzeczywistością. Choć przyznają, że rozproszony rejestr to wspaniała koncepcja, jednocześnie uważają, że dużo więcej pożytku niż szukanie zastosowań dla niego przyniosłoby skupienie się na rozwoju aplikacji z wykorzystaniem dojrzalszych technologii, takich jak IoT, uczenie maszynowe oraz platformy kontenerowe. Jakiś czas temu Steve Wozniak porównał obecną ekscytację blockchainem do tej, którą obserwował tuż przed pęknięciem bańki dotcomów…

Artykuł 2019: trendy technologiczne pochodzi z serwisu CRN.

– Tworząc strategię ochrony przed atakami, najpierw trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, co w rzeczywistości powinno zostać zabezpieczone i w jaki sposób ująć te cele w polityce bezpieczeństwa – mówi Andrzej Bugowski, IBM Business Unit Manager w Tech Dacie. – Do najważniejszych obszarów, których ochrona jest konieczna, należą: infrastruktura IT, identyfikacja użytkowników oraz ich autoryzacja. Trzeba się upewnić, że używane w przedsiębiorstwie aplikacje zostały opracowane z uwzględnieniem najwyższych standardów ochrony. Trzeba także zbierać maksymalnie dużo informacji o funkcjonowaniu zabezpieczanego środowiska, starać się jak najwcześniej identyfikować zagrożenia i przygotować na potencjalne incydenty.

Cryptojacking – kradzież mocy

Wśród „świeżych” pomysłów na prowadzenie cyberataków zdecydowanie wyróżnia się cryptojacking, czyli wykorzystywanie mocy obliczeniowej urządzenia ofiary do kopania kryptowalut. Oczywiście wartość „cyfrowego złota” przejętego przez cyberprzestępców z pojedynczego komputera jest relatywnie niewielka, niższa niż koszt energii elektrycznej, który poniesie ofiara. Jednak przestępcy postępują w myśl zasady, że ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka. Do tego typu działalności zachęcił ich wykładniczy wzrost wartości w 2017 r. takich kryptowalut jak bitcoin, monero czy ethereum.
Stosujący cryptojacking oszuści atakują laptopy, komputery stacjonarne, serwery, a nawet urządzenia mobilne. Kod kopiący kryptowaluty i przesyłający je do cyberprzestępców może być wprowadzony do urządzeń na kilka sposobów. Jednym z popularniejszych jest umieszczenie owego kodu w skrypcie JavaScript i osadzenie na stronie internetowej (przez włamanie się do hostującego ją serwera lub w skrypcie firm trzecich wyświetlających reklamy).

Proces kopania kryptowaluty przez stronę internetową ma jednak podstawową wadę – jest przerywany w momencie zamknięcia przeglądarki lub karty wyświetlającej zainfekowaną witrynę. Poza tym działalność tak umiejscowionego złośliwego kodu kopiącego kryptowaluty łatwo wykryć, wykorzystuje bowiem do maksimum moc procesora. Bazując na tej obserwacji, twórcy przeglądarek internetowych wprowadzili zabezpieczenia, które blokują zbyt zasobożerne procesy. Odpowiedzią cyberprzestępców było wprowadzenie ograniczeń w kodzie, dzięki którym wykorzystuje tylko część mocy obliczeniowej i działa praktycznie niezauważenie. Okazało się także, że istnieją kopiące skrypty dla systemu Android, które rozpoczynają pracę tylko po podłączeniu telefonu lub tabletu do zasilania, co ma uchronić baterię przed szybkim rozładowaniem i uśpić czujność użytkowników.

Oprócz tego, że cyberprzestępcy tworzą skrypty osadzane na stronach internetowych, starają się zarażać urządzenia ofiar klasycznymi metodami dystrybucji malware’u. Z punktu widzenia atakującego zaletą tradycyjnego modelu, ale jednocześnie jego wadą, jest to, że złośliwa aplikacja musi być uruchomiona przez cały czas, tylko wtedy przestępca będzie miał zyski. Znika więc ryzyko ręcznego wyłączenia jej przez użytkownika (tak jak w przypadku przeglądarki internetowej), ale obecność uruchomionego przez cały czas procesu wykorzystującego znaczną część mocy obliczeniowej procesora (nawet po wprowadzeniu ograniczeń) wzbudzi czujność modułu heurystycznego w oprogramowaniu antywirusowym. 

Stosujący tę metodę dystrybucji kodu cyberprzestępcy są bardzo skuteczni, przebiegli i bezczelni. Gdy kod napotka „konkurencyjne” oprogramowanie kopiące cyberwaluty, natychmiast zabija ów proces. Hakerzy sprawdzają też, jaki system operacyjny (Windows, macOS, Linux) i w jakiej architekturze (32 lub 64 bity) jest uruchomiony na komputerze ofiary, aby dostarczyć najbardziej efektywny kopiący mechanizm. Zdarza się również, że instalują trojana zdalnego dostępu (RAT), dzięki któremu nie tylko działają w ukryciu na urządzeniu użytkownika, ale także mają nad nim pełną kontrolę (mogą usuwać i modyfikować pliki, przesyłać i pobierać je oraz instalować inne złośliwe oprogramowanie). 
Cryptojacking coraz częściej jest wykrywany na urządzeniach mobilnych z systemem Android. Do uruchomienia kopiącego kodu najczęściej dochodzi w wyniku zainstalowania aplikacji z nieoficjalnego źródła. Nowe wersje Androida są jednak wyposażone w wiele mechanizmów wykrywających oprogramowanie zużywające dużą część mocy obliczeniowej procesora, dzięki czemu wyeliminowanie kopiącego złośliwego kodu jest prostsze niż w przypadku zwykłych komputerów.

Generalnie sposób walki z cryptojackingiem powinien przypominać stosowany wobec innego rodzaju złośliwego kodu. Konieczne jest posiadanie oprogramowania antywirusowego (kod kopiący kryptowaluty nie będzie zbyt często zmieniany, więc rośnie szansa wykrycia go) oraz regularne aktualizowanie systemu operacyjnego i aplikacji (szczególnie przeglądarek internetowych). Dzięki temu zostaną wyeliminowane luki wykorzystywane do wprowadzenia do komputera złośliwego kodu. Na telefonach komórkowych i tabletach warto stosować oprogramowanie do zarządzania (MDM), które dobrze radzi sobie z cryptojackingiem.

Ważne są też działania edukacyjne podjęte z myślą o pracownikach i administracji przedsiębiorstwa. Koniecznie trzeba ich przekonać, by zwracali uwagę, czy komputer nie pracuje wolniej albo czy się nie przegrzewa (co łatwo zaobserwować w przypadku laptopów). Wyraźnym sygnałem obecności w firmie złośliwego kopiącego kodu będzie też zauważalny wzrost wysokości rachunków za energię elektryczną.

Hasło cenniejsze niż wszystko

Na czarnym rynku zestaw – nazwa użytkownika i hasło do (praktycznie dowolnej) usługi – sprzedawany jest kilkakrotnie drożej niż skradzione numery aktywnych kart kredytowych. Dlaczego? Większość osób stosuje te same hasła w wielu internetowych usługach. Loginem zaś bardzo często są ich adresy e-mail. Po zalogowaniu się do jednej usługi w dziale „dane użytkownika” można zdobyć wiele informacji (datę urodzenia, miejsce zamieszkania, odpowiedzi na pytania kontrolne itp.), które ułatwią zalogowanie się do kolejnych lub przeprowadzenie procesu odzyskiwania hasła.

Zdarzało się wręcz, że cyberprzestępcy organizowali „konkursy” z bardzo atrakcyjnymi, chociaż nieistniejącymi w rzeczywistości nagrodami, w których trzeba było założyć konto i podać wiele danych bardzo istotnych dla bezpieczeństwa. Z powodu naiwności użytkowników skuteczność tego typu działania jest przeogromna, a niebezpieczeństwo dla przedsiębiorstw duże, bowiem wiele osób w niewiele znaczących serwisach stosuje te same hasła, co w pracy.
Atak, w ramach którego cyberprzestępcy próbują uzyskać dostęp do wielu kont użytkowników, nazwany został credential stuffingiem. Obrona przed nim jest bardzo trudna (ale nie niemożliwa), bo jej główne narzędzie to edukacja użytkowników, a z ich przyzwyczajeniami walczyć wyjątkowo ciężko. Możliwa jest jednak automatyzacja niektórych działań zabezpieczających. Większość ataków typu credential stuffing uruchamia się za pomocą botów, których działaniu zapobiegnie firewall aplikacji sieciowych. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie systemów pojedynczego logowania (SSO) oraz dwuskładnikowego uwierzytelniania. W większych przedsiębiorstwach warto rozważyć wprowadzenie systemu zarządzania tożsamością użytkowników.

Jeżeli współpracujący z klientem integrator ma wpływ na kształt jego internetowych aplikacji, koniecznie należy zadbać o szyfrowanie wszystkich przesyłanych informacji. Warto monitorować nieudane próby uwierzytelniania oraz klasyfikować je. Ułatwi to zaobserwowanie pewnych prawidłowości statystycznych i odróżnienie użytkowników, którzy zawsze zapominają haseł, od działających „w ich imieniu” botów. Dobrym rozwiązaniem jest modyfikacja formularza logowania i wprowadzenie dynamicznych pól. Ich zmieniająca się lokalizacja na ekranie lub kolejność występowania utrudni stworzenie zautomatyzowanego skryptu.

Ransomware wciąż na fali

Szantażujące, szyfrujące oprogramowanie ransomware niewątpliwie było w 2017 r. zagrożeniem numer jeden. Można by zakładać, że po serii bardzo udanych tego typu ataków (m.in. WannaCry, NotPetya i Bad Rabbit), wielokrotnie nagłaśnianych w najważniejszych na świecie mediach, dziś każdy użytkownik komputera zdaje sobie sprawę z zagrożenia. Niestety, to założenie nieprawidłowe.

Dwiema najskuteczniejszymi metodami ochrony przed ransomware’em jest tzw. higiena użytkowania komputera (odwiedzanie tylko zaufanych stron, wyczulenie na e-maile phishingowe, korzystanie z antywirusa). A gdy już do zaszyfrowania danych dojdzie – zapewnienie sobie możliwości odzyskania danych z backupu. Niestety, na te metody przestępcy też znaleźli sposób. Analitycy zagrożeń wykryli już „buszujące” w Internecie kody ransomware’u, które nie były wykrywane przez moduły heurystyczne żadnego pakietu antywirusowego i omijały wszelkie zabezpieczenia zainstalowane u użytkowników prywatnych i w małych firmach. Jest też sposób na zbyt wyczulonych użytkowników. Nawet jeśli nie otworzą linka z oszukańczego e-maila, zaufają swoim znajomym, którym… cyberprzestępcy zapłacą prowizję od skutecznie przeprowadzonego ataku. Tego typu ryzyko mogą na firmę sprowadzić zwolnieni z pracy użytkownicy, a przy okazji zyskać niezłą „odprawę”.

Pułapki czyhają również na osoby, które wykonują regularny backup. Ransomware z reguły szyfruje nie tylko dane na komputerze, na którym został zainstalowany i uruchomiony, ale też na dołączonych do niego zewnętrznych pamięciach oraz udziałach sieciowych (np. z serwera NAS). Poza tym istnieje ryzyko, że świeżo zaszyfrowane pliki nadpiszą te właściwe, gdy kopie backupowe wykonywane są cały czas na tym samym nośniku. W takiej sytuacji zawsze trzeba pamiętać o włączeniu wersjonowania plików (przechowywania kilku wersji). Zalecane jest też tworzenie backupu na nośnikach wymiennych.

Czy dzięki ransomware’owi cyberprzestępcy mają przewagę? Trudno powiedzieć, wiele bitew z nimi zostało wygranych, ale na pewno nie można mówić o zbliżającym się końcu wojny. Producenci rozwiązań zabezpieczających twierdzą, że wkrótce konieczne będzie zatrudnienie sztucznej inteligencji, analizującej znacznie dokładniej działanie uruchamianego na komputerach kodu, niż robią to obecnie rozwiązania typu sandbox. 

Natomiast na pewno nie wolno rezygnować z oprogramowania antywirusowego, gdyż wykrywa wszystkie znane już moduły szyfrujące. Można też zaproponować klientowi wdrożenie narzędzi wprowadzających do środowiska użytkownika białe listy aplikacji i analizujących przebieg uruchomionych procesów. Potrafią wykryć trwającą przez dłuższy czas próbę otwierania dużej liczby plików i zmiany ich zawartości, co jednoznacznie wskazuje na trwający proces szyfrowania. Naturalnie konieczne jest kontynuowanie działań edukacyjnych. Gdy prowadzą je przedstawiciele współpracującego z klientem VAR-a lub integratora, jest szansa, że pracownicy podejdą do szkolenia poważniej niż w przypadku prowadzonego przez dział IT. Zawsze też należy wykonywać backup (i weryfikację spójności skopiowanych danych). Nie tylko ze względu na ransomware.

Uporczywe ataki wciąż w modzie

Już od kilku lat za jedno z największych zagrożeń uznawane są ataki typu Advanced Persistent Threat, kierowane przeciwko precyzyjnie wybranym firmom i prowadzone według starannie przygotowanej strategii, po wcześniejszym rozpoznaniu. 

– Ochrona przed występującymi dziś zagrożeniami musi być wszechstronna – mówi Michał Jarski, VP Sales EMEAA w firmie Wheel Systems. – Nie można już bazować wyłącznie na firewallach i zabezpieczeniach sygnaturowych, ponieważ cyberprzestępcy zwykle nie atakują od frontu, ale przez konta uprawnionych użytkowników. Konieczne stało się skrupulatne obserwowanie wszystkich obszarów związanych z IT, które mogą być wykorzystane do ataku: każdy podłączony do sieci system jest potencjalnym punktem wejścia. Należy zwrócić uwagę szczególnie na procesy, w obsługę których zaangażowani są użytkownicy o wyższych uprawnieniach, przede wszystkim na logowanie. Najważniejsze jest szybkie ustalenie, czy loguje się właściwa osoba, czy ktoś podszywający się pod uprawnionego użytkownika. Nagrywanie zainicjowanych przez nich zdalnych sesji jest zawsze dobrym pomysłem, bo może być to jedyny dowód incydentu.

Zespół Global Research & Analysis Team (GReAT), działający w strukturach firmy Kaspersky Lab, wskazał, że w I kwartale 2018 r. miało miejsce ujawnienie luk w procesorach firm AMD i Intel, które mogą zostać wykorzystane do przeprowadzenia ataków typu APT (chociaż na razie zademonstrowano tylko ataki przykładowe, udowadniające istnienie luki). Co prawda producenci systemów operacyjnych wydali już aktualizacje, ale wiadomo, że nie wszyscy administratorzy podchodzą wystarczająco skrupulatnie do ich instalacji. Trudno też zakładać, że wkrótce nastąpi masowa wymiana sprzętu na pozbawiony wad.
Eksperci podkreślają, że cyberprzestępcy coraz częściej do przeprowadzania ataków będą wykorzystywali luki w zabezpieczeniach sprzętu sieciowego (przede wszystkim routerów), jako kolejnego elementu infrastruktury IT, którego oprogramowanie powinno być na bieżąco aktualizowane, a nie jest. Jako przykład można wskazać ujawniony w marcu atak na routery MikroTik przeprowadzony przez grupę Slingshot. Ciekawostką było wykrycie złośliwego oprogramowania wykorzystanego przeciwko organizatorom igrzysk olimpijskich w koreańskim Pyeongchang.

Artykuł Kreatywność przestępców nie zna granic pochodzi z serwisu CRN.

W Gruzji blockchain jest wykorzystywany do rejestracji tytułów własności gruntów oraz przy ich sprzedaży i zakupie. W Estonii udostępniony został system Keyless Signature Infrastructure (KSI blockchain). Serwis umożliwia obywatelom dostęp do usług publicznych, mogą też za jego pośrednictwem kontrolować kto i w jakim zakresie ma dostęp do ich danych.

Zdaniem ekspertów Ministerstwa Cyfryzacji, rejestry rozproszone mają duży potencjał, który może być wykorzystany do budowy bezpieczeństwa informatycznego i ekonomicznego również naszego kraju. Pozwalają zbudować w pełni wirtualne i bezpieczne struktury państwa. Dlatego również Polska pracuje nad wdrożeniem technologii blockchain w administracji państwowej. Powołana została specjalna grupa ekspercka „Blockchain i kryptowaluty”, której celem jest wypracowanie warunków dla rozwoju polskich projektów związanych z kryptowalutami oraz umożliwienie wykorzystania technologii blockchain dla potrzeb administracji i biznesu.

– Ponieważ technologia rejestrów rozproszonych ma bardzo duży potencjał do zastosowań w sektorze usług publicznych i nie tylko, ministerstwo przygląda się inicjatywom, które są obecne na rynku, w celu skorzystania z najlepszych doświadczeń i z tej technologii na potrzeby infrastruktury państwa. Rejestry rozproszone jako zaufana struktura danych mają bardzo duży potencjał, który może w przyszłości zostać wykorzystany do budowy bezpieczeństwa informatycznego i ekonomicznego kraju – mówi w rozmowie z agencją informacyjną Newseria Innowacje Magdalena Borowik, doradca ds. technologii transakcyjnych w Ministerstwie Cyfryzacji.

W zakresie zainteresowania sektora publicznego w naszym kraju są te zastosowania, gdzie mamy do czynienia z zarządzaniem dostępami i uprawnieniami, np. systemy transakcyjne w rejestrach prowadzonych przez państwo.

Źródło: Newseria.pl

Artykuł Blockchain wkroczy do urzędów? pochodzi z serwisu CRN.

Blockchain będzie zyskiwał na znaczeniu. “W sektorze finansowym rynki kapitałowe zarówno w USA, jak i w Europie w coraz większym zakresie przechodzą na platformy Blockchain. Podobną aktywność wykazują bardziej konserwatywne rynki, takie jak Japonia. Biorąc pod uwagę, jak bardzo zachowawcza i regulowana jest branża finansowa, nowy trend musi skłaniać do zastanowienia” – zauważa Ettienne Reinecke, Chief Technology Officer w Dimension Data. Jednym z przykładów zastosowania technologii rozproszonego rejestru jest kryptowaluta Bitcoin.

W przyszłym roku ma nastąpić ściślejsze połączenie technologii blockchain i internetu rzeczy. „W  IoT generowane są miliony małych transakcji, które są gromadzone przez rozproszone zbiory czujników. Uruchamianie tego rodzaju systemów przy użyciu scentralizowanego modelu transakcyjnego jest niepraktyczne – będą one zbyt wolne, drogie i zamknięte. Aby osiągnąć realne korzyści z technologii IoT, powinniśmy operować nią w czasie rzeczywistym” – oceniają eksperci Dimension Data. Ich zdaniem, w ciągu następnych dwunastu miesięcy pojawi się wiele aplikacji opartych na blockchain i IoT w obszarze cyberbezpieczeństwa internetu rzeczy.

Kolejnym ważnym trendem będzie boom na nowe technologie bezprzewodowe. Umożliwią one wprowadzanie IoT i przybliżą realizację idei wszechobecnej komunikacji. Nowe rozwiązania będą się opierać na wykorzystaniu technologii 5G, gigabitowego WiFi, nowych funkcji kontrolnych, wirtualnych beaconów i energooszczędnej, długodystansowej komunikacji radiowej.

Dimension Data zapowiada też „cyfrowy powrót” ze strony firm o ustalonej pozycji rynkowej, które przeprowadziły cyfrową transformację biznesu, zmodernizowały swoje architektury i osiągnęły wysoki poziom automatyzacji procesów. W 2018 roku będą one miały szansę odzyskać swoje udziały rynkowe. „Wiele cyfrowo przekształconych firm z długim stażem na rynku zacznie na powrót odnosić sukcesy, ponieważ cieszą się większym zaufaniem, mają ustaloną bazę klientów i zasoby, które mogą przetrwać próbę czasu” – przewiduje Ettienne Reinecke. Będzie to możliwe również dlatego, że w niektórych branżach rośnie liczba powstałych w chmurze start-upów, które borykają się z problemami biznesowymi.

Artykuł Blockchain i inne trendy pochodzi z serwisu CRN.

Poza udzieleniem wsparcia finansowego Amerykanie zaprosili również polską firmę do udziału w prowadzonym przez Accenture programie akceleracyjnym. Przedstawiciele start-upu będą przez ponad dwa miesiące pracować z mentorami z firm Visa, Mastercard, Prudential i Santander. Spotkają się także z amerykańskimi funduszami oraz firmami zainteresowanymi wdrożeniem polskich rozwiązań.

Wcześniej Billon uzyskał 2 mln euro w ramach programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020. Jesienią ma uruchomić na polskim rynku platformę e-commerce do obsługi sklepów internetowych, wspierania streamerów i blogerów czy wpłacania dotacji fundacjom. Środki będą przekazywane bezpośrednio między użytkownikami. Do korzystania z systemu nie będzie potrzebne ani konto bankowe, ani karta.

Artykuł Amerykanie docenili polskie rozwiązanie pochodzi z serwisu CRN.

Rozwiązanie zaproponowane przez firmę Billon oferuje natychmiastowe transakcje między ludźmi na całym świecie. Pieniądze zapisane w aplikacji mobilnej na smartfonie przesyłane są bez pośredników. Rozwiązanie oparte jest na technologii blockchain, czyli rozproszonego rejestru (DLT – Distributed Ledger Technology).

Komisja Europejska uzasadniła przyznanie grantu polskiej firmie rewolucyjnym potencjałem wykorzystania technologii Billon dla bezpośrednich płatności. Umowa ma zostać podpisana za kilka tygodni.

Billon przeznaczy pieniądze na rozwój rozwiązań płatniczych dla biznesu i uruchomienie platformy płatności e-commerce na rynku polskim i brytyjskim. W Polsce platforma ruszy jesienią a w Wielkiej Brytanii – w przyszłym roku. Użytkownicy za pomocą aplikacji mobilnej będą mogli kupować w sklepach internetowych, wspierać streamerów i blogerów czy wpłacać dotacje fundacjom. Pieniądze będą przesyłane bezpośrednio między użytkownikami platformy, dlatego do jej obsługi nie będzie potrzebne ani konto bankowe, ani karta.

Artykuł 2 mln euro dla polskiego start-upu pochodzi z serwisu CRN.