Ustawa z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej i zmianie kodeksu cywilnego wchodzi w życie 1 stycznia 2003 r. Dostosowuje ona polskie prawodawstwo do unijnego (chodzi o wprowadzenie dyrektywy 1999/44 z 25 maja 1999 r., regulującej sprzedaż konsumencką w krajach UE). Ustawa przynosi wiele istotnych zmian w relacjach między sprzedawcą a klientem. Obecnie funkcjonujące pojęcie 'wady’ zastępuje definicją 'niezgodności towaru z umową sprzedaży’, instytucję rocznej rękojmi – 2-letnią odpowiedzialnością sprzedawcy za niezgodność towaru z umową sprzedaży, gwarancję jakości – gwarancją komercyjną (pisaliśmy o tym w CRN Polska 22/2002). Jak wynika z sondy przeprowadzonej przez naszą redakcję, największe zamieszanie na rynku mogą spowodować przepisy regulujące kwestie odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową sprzedaży.

Stara, dobra rękojmia

Dlaczego pojęcie odpowiedzialności sprzedawcy za niezgodność towaru z umową wzbudza kontrowersje? Po pierwsze, resellerzy nie są świadomi jej istnienia. Z sondy CRN Polska wynika, że na kilka tygodni przed wejściem w życie ustawy słyszeli o niej tylko nieliczni. Po drugie, nawet specjaliści, nie wspominając o konsumentach i sprzedawcach, mają trudności z interpretacją nowych przepisów. Ledwo więc resellerzy zaczęli się oswajać z pojęciem rękojmi (jest nadal często mylona z gwarancją), ustawodawca puszcza ich na jeszcze głębszą i bardziej mętną wodę.

Przypomnijmy, co to jest rękojmia, i sprawdźmy, czym różni się (poza okresem obowiązywania) od odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową. Rękojmia wynika z kodeksu cywilnego (artykuły 556 – 576), który nakazuje sprzedawcy przyjmowanie reklamacji towarów przez rok od daty zakupu. Reklamacje mogą dotyczyć tylko tych wad, o których kupujący powiadomił sprzedawcę w ciągu miesiąca od ich wykrycia. Klient może reklamować towar w ramach rękojmi, jeśli:

  • wady produktu zmniejszają jego wartość i użyteczność,
  • nie służy on celom, do jakich został przeznaczony,
  • nie ma właściwości, o jakich zapewniał sprzedawca,
  • sprzedawca wydał go w stanie niekompletnym.

By reklamować towar w ramach rękojmi, kupującemu wystarczy dowód zakupu: paragon lub rachunek. Korzystając z rękojmi, klient może zwracać się do sprzedawcy o załatwienie reklamacji na jeden z kilku sposobów (wybór należy do klienta):

  • wymiana wadliwej rzeczy na nową, bez wad,
  • obniżka ceny,
  • zwrot pieniędzy i oddanie wadliwego towaru,
  • jego naprawa, jeśli sprzedający jest jednocześnie jego producentem.

Nowa odpowiedzialność

Zatem rękojmia – to innymi słowy odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru. Czym różni się ona od odpowiedzialności za niezgodność produktu z umową zawartą między sprzedawcą a nabywcą? Nietrudno zgadnąć, że meritum sprawy kryje się w rozumieniu pojęcia 'niezgodności towaru z umową’. Wygląda na to, że jest ono szersze niż dotąd obowiązująca definicja wad produktu. Wedle nowej ustawy towar jest zgodny z umową, jeśli:

  • odpowiada opisowi podanemu przez sprzedawcę lub ma cechy pokazanej przez niego próbki bądź wzoru,
  • nadaje się do celu określonego przez kupującego podczas zawierania umowy ze sprzedawcą, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżeń,
  • nadaje się do celu, do jakiego zwykle używa się towarów tego rodzaju,
  • odpowiada zapewnieniom o właściwościach towaru składanym w reklamach lub oznakowaniu towaru przez producentów i sprzedawców,
  • działa prawidłowo po zmontowaniu i uruchomieniu według instrukcji.

Pojęcie niezgodności towaru z umową wykracza zatem poza definicję wadliwości przynajmniej w dwóch kwestiach: informacji o właściwościach towaru (nowe przepisy przyjmują za wiążące zapewnienia składane w reklamach i oznakowaniu produktu) oraz montażu i uruchomienia na podstawie instrukcji. Zdaniem Małgorzaty Rothert, miejskiego rzecznika konsumentów w Warszawie, celem tego zapisu jest 'obciążenie sprzedawcy ryzykiem błędów w instrukcjach, które wręcza on kupującemu’. Ustawa zdejmuje ze sprzedawcy odpowiedzialność za niezgodność towaru z umową tylko w dwóch przypadkach: gdy wykaże, że nie znał zapewnień producenta o właściwościach produktu, albo nie mógł ich znać (według rozsądnej oceny), oraz gdy kupujący wiedział o niezgodności towaru z umową lub (znów według racjonalnego osądu) powinien o niej wiedzieć.

Klient nasz pan, ale nie zawsze

Pojęcie odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową różni się od rękojmi również pod względem sposobu rozpatrywania reklamacji. W przypadku rękojmi wybór sposobu załatwienia reklamacji należy do klienta. Najnowsze prawodawstwo znacznie ogranicza prawa nabywcy. W jego świetle klient musi najpierw zwrócić się do sprzedawcy z prośbą o naprawę lub wymianę towaru. Dopiero jeśli oba te rozwiązania okażą się nieskuteczne lub ich zrealizowanie jest niewykonalne, kupujący może żądać zwrotu pieniędzy. Ważne, że może to nastąpić tylko, jeśli niezgodność towaru z umową będzie istotna. Cokolwiek w praktyce miały by znaczyć terminy użyte w ustawie (’istotna’ niezgodność towaru z umową, 'nieskuteczne’ lub 'niemożliwe’ sposoby załatwienia reklamacji) od przyszłego roku sprzedawca nie będzie zdany wyłącznie na wolę klienta w sprawie reklamacji.

Kolejne różnice

Z naszej analizy wynika więc, że odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru z umową różni się od rękojmi przede wszystkim: czasem trwania (2 lata zamiast roku), powodami reklamacji (jest ich więcej) i sposobami załatwiania reklamacji (nowa ustawa jest bardziej niekorzystna dla klienta). Na tym jednak nie koniec. Nowe przepisy dają kupującym więcej czasu na zgłoszenie sprzedawcy zastrzeżeń do towaru. Od 2003 r. będą mogli to zrobić w ciągu 2 miesięcy od chwili ich zauważenia, podczas gdy teraz – jeśli korzystają z rękojmi – musi im na to wystarczyć miesiąc. Brak odpowiedzi sprzedawcy na reklamację w ciągu dwóch tygodni od jej otrzymania oznacza, że ją uznał. Obecnie, zgodnie z przepisami o rękojmi, termin ten biegnie dopiero od chwili dostarczenia towaru sprzedawcy.

Między przedsiębiorcami bez zmian

Wbrew temu, co twierdzą niektórzy eksperci, wchodząca w życie odpowiedzialność za niezgodność towaru z umową jest wobec sprzedawców bardziej surowa niż obowiązujące dotąd przepisy o rękojmi. Resellerzy uważają, że koszty związane przede wszystkim z wydłużeniem okresu odpowiedzialności za towar powinni ponieść także producenci. Ci zaś na razie nie reagują na ich sugestie. Twierdzą, że znalezienie rozwiązania tej kwestii wymaga czasu. Niektórzy już teraz jednak deklarują, że aby zrekompensować sprzedawcom 2 lata 'rękojmi w nowym wydaniu’, wprowadzą 2-letnie gwarancje na produkty objęte teraz krótszymi umowami gwarancyjnymi. Nie wiadomo jednak, czy prawa i obowiązki sprzedawcy i kupującego zapisane w gwarancji będą równorzędne z wynikającymi z odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową. Pomoc producentów dla sprzedawców wydaje się zależeć wyłącznie od ich dobrej woli. Przepisy regulujące umowy sprzedaży między przedsiębiorcami, czyli sprzedawcami, dystrybutorami, producentami, importerami, nie zmieniają się. A według nich sprzedawcy mogą reklamować towar m.in. na podstawie tylko rocznej rękojmi. Należy pamiętać, że w przypadku umów handlowych nie jest ona obowiązkowa, można ją ograniczyć lub wyłączyć. Co mówi nowa ustawa na temat relacji sprzedawca–dostawca? Mówi, że w przypadku roszczeń klienta wynikających z niezgodności towaru z umową sprzedawca 'może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeśli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej’.